Για να μην είναι η Μαρίκα Κοτοπούλη από τα Άγραφα του Ζαγορίου

«Τούτον είναι πολύ, δεν είμαι παρά μια Ελληνοπούλα...»
(Ιωάννινα, 1952)

Κοτοπούλη Μαρία – Βασιλική 

Ιούνιος 2019
Μια συζήτηση σαν όλες

Επιμέλεια: Μαίρη, Δημήτρης

CRD: ΖΑΓΟΡΙΟΥ ΚΟΙΝΟΝ ΚΑΙ ΣΥΜΦΕΡΟΝ

Η ανεπανάληπτη ιεροφάντιδα και μήτρα του νεώτερου ελληνικού θεάτρου Μαρίκα Κοτοπούλη, κόρη του ηθοποιού και θιασάρχη Δημήτρη Κοτοπούλη, έλκυε την καταγωγή της από το Ζαγόρι της Ηπείρου και πιο συγκεκριμένα από το Τσεπέλοβο. 

Άλλωστε εξ όσων γνωρίζουμε «Μηδέν χωρία μάρνανται σοφήν δια ρίζαν Μαρίκας».

Ποιά ήταν όμως η σχέση της ιστορικής και διάσημης θεατρικής οικογένειας των Κοτοπούληδων με το πέμπτο σε έκταση και πληθυσμό χωριό του Ζαγορίου, ώστε ως σημείο αναφοράς να συνιστά τόπο καταγωγής της Μαρίκας Κοτοπούλη ως ύστερης μιας γενιάς ηθοποιών που εγγράφονται ως μύθος στην ιστορική πραγματικότητα του νεοελληνικού θεάτρου; (izagori.gr)

Μια πρώτη απάντηση είναι ότι, το Τσεπέλοβο δεν είναι γενέτειρα, ούτε της ηθοποιού Μαρίκας, ούτε του πατέρα της Δημήτρη Κοτοπούλη επίσης ηθοποιού, αλλά τόπος καταγωγής και με ακαθόριστη τη σύνδεση του κλώνου της θεατρικής οικογένειας στο γενεαλογικό δέντρο της οικογένειας των Κοτοπούληδων που φέρεται να είχε τις ρίζες του στο Τσεπέλοβο.

Ένα πρώτο ερώτημα είναι, ποιο μπορεί να ήταν το όνομα του παππού της Μαρίκας, που πολύ πιθανόν να γεννήθηκε στο Τσεπέλοβο και ήταν επίσης ηθοποιός, όπως ο γιός του Δημήτρης και οι τέσσερις κόρες του Δημήτρη με τους συζύγους τους.

Από που βάσταγαν οι Κοτοπούληδες και ως πότε έζησαν στο Τσεπέλοβο;

Στα περιορισμένα βιβλιογραφικά μας δεδομένα, δεν υπάρχει σαφής αναφορά για το ποιο μέλος της οικογένειας των Κοτοπούληδων και πότε μπορεί να έφυγε από το Τσεπέλοβο και με ποιον προορισμό. Άγνωστο επίσης, αν η οικογένεια ήταν γηγενής, δηλαδή από τους κατοίκους που ίδρυσαν το σημερινό νέο Τσεπέλοβο ή αν μετοίκησε εκεί από τα Γιάννενα για επαγγελματικούς ή άλλους λόγους (επιδημίας 1717-19 ή δυσμένειας) κάποια άδηλη χρονική στιγμή προεπαναστατικά και αν μετέπειτα ίσως, κάποιο μέλος της να μετοίκησε για το καζάντι στο γκουρμπέτι στη Μολδοβλαχία, που ήταν ο συνήθης προορισμός των Ζαγορίσιων αρχής γενομένης από τα τέλη του 17^ου.  «Μεγάλος είναι ο αριθμός των Ηπειρωτών, και ειδικά των Ζαγορισίων, που διέμειναν τότε – παροδικά ή μόνιμα – σε Βλαχία και Μολδαβία (ακόμη και στο ανατολικό ρωσοκρατούμενο από το 1812 τμήματης, την Βεσσαραβία). Τα επαγγέλματα, που κυρίως εξασκούσαν εκεί, σχετίζονταν με το εμπόριο ή την παιδεία.» (Χρ. Βακάλης, 2008)

Η αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης ήταν κύριος λόγος μετανάστευσης ή μετοικεσίας (όρος Δαλκαβούκη, Β.) και βασικό χαρακτηριστικό του εμπορικού δαιμόνιου των τετραπέρατων Ζαγορίσιων.  Επίσης η μαρτυρούμενη έφεσή τους στα γράμματα και στις τέχνες και με εξασφαλισμένη μια καλή παιδεία και βασική εκπαίδευση στα σχολεία εκείνης της εποχής σε ένα Ζαγόρι που προσιδίαζε σε αστικό περιβάλλον.  Έτσι, η περεταίρω μόρφωση και ιδιαίτερα για τους γόνους εύπορων οικογενειών, να ήταν κύριος λόγος μετοικεσίας. Η Ε. Καραθανάση σε βιβλιογραφική επισκόπηση στα πλαίσια πτυχιακής εργασίας αναφέρει: «Καθώς η αγροτική παραγωγή εξακολουθεί να μην επαρκεί για περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, οι άντρες υποχρεώνονται πάλι να καταφύγουν στη μετανάστευση από πολύ μικρές ηλικίες. …. […] … Με την οικονομική ενίσχυση που δέχεται από τους μετανάστες…. […] … εγείρονται πολυτελέστατες οικίες εξαιρετικής αρχιτεκτονικής, και κυρίως εκκλησίες, σχολεία ... για τη μόρφωση των κατοίκων και την καλλιέργεια του πνευματικού τους επιπέδου. Το Ζαγόρι διαμορφώνει μια πολιτισμική εξωστρέφεια που καταδεικνύει μια προοδευτική φυσιογνωμία με κοσμοπολίτικη αύρα». 

Αναφορικά στο επώνυμο "Κοτοπούλης" και σχετικά με τις εσωτερικές μετοικεσίες πληθυσμών, αυτό συναντιόνταν κύρια στην Ήπειρο (Γιάννενα), στην Ελάτεια (Δραχμάνιον) Φθιώτιδας (βλ., Μητρώο Αρρένων) και ασφαλώς σε διασπορά ανά τον ελλαδικό χώρο. Ο πληθυσμός της Ελάτειας συνεστήθη κύρια από Ηπειρώτες και Μακεδόνες που κατέφυγαν εκεί κατά τα πρώτα έτη της επανάστασης (1821-27). Μεταξύ των πρώτων κατοίκων οι Κοτοπούληδες και οι γόνοι τους εκεί όπως: «Κοτοπούλης Ιωάννους του Δημητρίου» (1856), «Γεώργιος του Δημητρίου» (1864). Ωστόσο τα άτομα αυτά δεν συμπίπτουν χρονολογικά με τα άτομα της συζήτησης μας και ασφαλώς με τον Δημήτρη Κοτοπούλη τον πατέρα της Μαρίκας Κοτοπούλη, που αποτελεί το κύριο υποκείμενο της συζήτησης μας.

 

Κοτοπούληδες σήμερα ανά τον ελλαδικό χώρο

Σε ό,τι αφορά τη γενεαλογία της οικογένειας Κοτοπούλη, τόσο ως προς την προέλευση, όσο και τη διαχρονική παρουσία της στο Τσεπέλοβο, αυτό είναι ένα ζήτημα που θα το προσεγγίσουμε παρακάτω. Εκείνο που ενδιαφέρει και αποτελεί κεντρικό ερώτημα στην παρούσα συζήτηση είναι: σε ποιο προγενέστερο μέλος της εν Τσεπελόβω οικογένειας θα μπορούσαμε να συνδέσουμε την άκρη του νήματος της μετέπειτα θεατρικής οικογένειας των Κοτοπούληδων και πιο συγκεκριμένα στο μέλος εκείνο που πιθανόν να έφυγε πρώτο και ανεπιστρεπτί από το Τσεπέλοβο ανεβάζοντας τη γενιά του στο παλκοσένικο.

Σαν πρώτη βασική υπόθεση και προϋπόθεση που θέτουμε, είναι ο εντοπισμός ενός ατόμου της οικογένειας από τη διαχρονική παρουσία της στο Τσεπέλοβο, δηλαδή την ύπαρξη επώνυμων νοικοκυραίων στη φερόμενη ως κατοικία τους εκεί, ώστε να μπορούμε να απαντήσουμε έστω και υποθετικά στο αναδυόμενο ερώτημα: ποιος μπορεί να ήταν ο Κοτοπούλης εκείνος που έφυγε από το Τσεπέλοβο, ανεξαρτήτως προορισμού του.

Αυτό θα το επιχειρήσουμε εμπειρικά και υποθετικά, αφενός εκτιμώντας τυπικά τις γενιές, αφετέρου υπολογίζοντας τις διαθέσιμες χρονολογίες.

Αρχικά και εφόσον εντοπίσουμε το άτομο - στόχος «Κοτοπούλης», ως πιθανά μόνιμο κάτοικο του Τσεπελόβου κάποια χρονική στιγμή και με στοιχεία «ταυτότητας», θα μπορούμε τότε και στην περίπτωση που καταστεί σαφές ότι ο ηθοποιός Δημήτρης Κοτοπούλης δεν γεννήθηκε στο Τσεπέλοβο, να υποθέσουμε ότι μπορεί να πρόκειται για τον πατέρα του, που με εθελούσια ή αναγκαστική μετοικεσία, μόνος του ή και προς συνάντηση του πατέρα του που πιθανόν να προηγήθηκε, αφήνοντας πίσω του γονείς, σύζυγο και παιδί ή παιδιά.

  

Ποιές οι πιθανότητες εγκυρότητας και αξιοπιστίας του συζητήματος;

Κατ’ αρχήν του τρόπου της μελέτης μας και όσων πραγματευτούμε στην παρούσα ανάρτηση, σημειώνουμε ότι σε καμία περίπτωση δεν συνιστούν επιστημονική μέθοδο ή προϊόντα επιστημονικής έρευνας, παρά μόνο μια ελεύθερη και ανοιχτή συζήτηση αξιοποίησης μιας σειράς δευτερογενών διαδικτυακών πηγών, μέσα σε ένα πλαίσιο διάκρισης, διασταύρωσης και αντιπαράστασης πληροφοριών και απόψεων που συμπίπτουν ή διίστανται κατά περίπτωση και με ανοιχτό το ενδεχόμενο να αναθεωρήσουμε ή επαναπροσδιορίσουμε τα κείμενα αν και εφόσον προκύψουν νέα δεδομένα από πηγές που δεν επισκεφτήκαμε. Τέλος θεωρήστε ότι όλα αυτά, τόσο ο δαιδαλώδης τρόπος της παράθεσης και εμπειρικής ανάλυσης των δεδομένων, όσο και η ανάπτυξη των συμπερασματικών μας απόψεων όπου προφανώς για την εξαγωγή τους η εικασία συνδιαλέγεται με την πραγματικότητα, δεν είναι άλλο παρά μια έκθεση πληροφοριών από τα διαβάσματά μας και με τις ανάλογες πληροφορίες που τις εντάσσουμε σταδιακά στο σώμα του  κειμένου της παρούσας ανάρτησης. 

    

Α' ΦΑΣΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ 

Αναζητώντας το πατρώνυμο του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη

Ξεκινάμε εδώ την πρώτη φάση της συζήτησης με πρώτο ζήτημα τον εντοπισμό και προσδιορισμό του ατόμου «Κοτοπούλης» που να υπήρξε νοικοκύρης στο Τσεπέλοβο και φορολογικά υπόχρεος από επιτηδεύματος, στηριζόμενοι αρχικά σε τρεις (3) κύριες αναφορές:

Μια πρώτη (1) σχετική αναφορά σε μέλος της οικογένειας των Κοτοπούληδων με ατομικά στοιχεία (ονοματεπώνυμο-τόπος γέννησης) χωρίς πατρωνυμικό και χωρίς αναφορά σε τόπο καταγωγής ή σε προγενέστερα μέλη (σε ευθεία σχέση συγγένειας) που ως κρίκοι στη συγγενική αλυσίδα θα ήταν σημεία αναφοράς τόπου καταγωγής, αλλά και της πατρότητας του συγκεκριμένου μέλους. 

Η αναφορά γίνεται στο μέλος «κλειδί» της οικογένειας και συγκεκριμένα στον ηθοποιό Δημήτρη Κοτοπούλη (πιθανόν του Ιωάννη) τον πατέρα της Μαρίκας. Φέρεται να γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, σύμφωνα με τις δημοσιογραφικού χαρακτήρα πληροφορίες του Ελ. Γ. Σκιαδάς στον ιστοχώρο "ΜΙΚΡΟΣ ΡΩΜΗΟΣ" και στη στήλη «Τα Κοτοπουλάκια» που τις αντλεί από Τμήμα Αρχειακών Μελετών του «Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών - Ιδρύματος Βούρου-Ευταξία».

Μια δεύτερη (2) αναφορά στην θεατρική οικογένεια Κοτοπούληδων γίνεται στον ιστοχώρο "SENILE DECAY", στη στήλη «ΤΑ ΤΡΙΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΑΚΙΑ» και με παραπομπή στον ιστοχώρο «Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού». Η πηγή αναφέρεται αφενός στον τόπο καταγωγής της οικογένειας Κοτοπούλη, αφετέρου στον λόγο που ο ηθοποιός Δημήτρης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και όχι στο Τσεπέλοβο όπως θέλουν άλλοι συγγραφείς, ενώ αναφέρονται κύρια στον βίο της κόρης του Μαρίκας Κατοπούλη (βλ., Ε. Γιαννακός). 

Εγγονή και κόρη πρωτοπόρων του θεάτρου η Μαρίκα Κοτοπούλη 

Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη πηγή, ο λόγος που ο Δημήτρης Κοτοπούλης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη ήταν το πλανόδιο επάγγελμα του πατέρα του ή πιθανόν και της μητέρας, ως ηθοποιού σε περιοδεύοντα θίασο και προφανώς με κάποια θητεία αρκετά πριν από τη γέννηση του Δημήτρη: «Οι ρίζες της οικογένειας απλώνονται στην Ήπειρο και συγκεκριμένα στο Τσεπέλοβο, όπου βρισκόταν -μέχρι τη μεταπολίτευση- η πατρογονική οικία της οικογένειας Κοτοπούλη. Η μοίρα όμως, των καλλιτεχνών του παλκοσένικου και ειδικά όσων έζησαν στα δύσκολα χρόνια των περιοδευόντων θιάσων και των γνωστών "μπουλουκιών", ήταν να μεγαλώνουν μακριά απ' το σπίτι τους και κάποτε να γεννούν ή να γεννιούνται κι οι ίδιοι, σε περιοδείες ή ακόμα και πάνω στο σανίδι. Έτσι το 'φερε και για το Δημήτριο Κοτοπούλη να γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη, το 1848, αλλά και για τη μικρότερη κόρη του, τη Μαρίκα, που λίγο έλλειψε να γεννηθεί εν μέσω χειροκροτημάτων, όταν έπιασαν οι πόνοι την κυρά-Λένη, κατά τη διάρκεια μιας παράστασης στην Αθήνα.». Παρεμπιπτόντως να σημειώσουμε ότι έτσι γεννήθηκε και η Μαρίκα στην Αθήνα: «… κυριολεκτικά πάνω στο θεατρικό σανίδι, όταν η μητέρα της «καταληφθείσα επί σκηνής από τας ωδίνας του τοκετού», όπως περιέγραφε μια εφημερίδα της εποχής, «μετεφέρθη κακώς έχουσα εις την οικίαν της, ένθα έφερεν εις φως τον τελευταίον γόνον των Κοτοπούληδων» (Times news, 2017).  Ο συγγραφέας στα «ΤΑ ΤΡΙΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΑΚΙΑ» αναφέρει ότι ο Δημήτρης ήταν γιός ηθοποιού. Κατά συνέπεια δεν είναι αυτός ο πρώτος «Κοτοπούλης» ηθοποιός, ούτε βέβαια το άτομο - στόχος στο αναζητούμενο νήμα γενεαλογίας της οικογένειας, ως γεννηθείς εκτός Τσεπελόβου. 

Από τις δυο (2) παραπάνω πηγές προκύπτουν σημαντικά στοιχεία που τεκμηριώνουν τρία (3) βασικά ζητούμενα στη συζήτηση:

(1) τον τόπο γέννησης του Δημήτρη Κοτοπούλη - Κωνσταντινούπολη,

(2) τον τόπο καταγωγής του Δημήτρη Κοτοπούλη - Τσεπέλοβο,

(3) το επάγγελμα πατρός του Δημήτρη Κοτοπούλη - Ηθοποιός. 

Μολοταύτα, στις παραπάνω πηγές δεν υπάρχει αναφορά σχετικά με το πατρώνυμο του Δημήτρη Κοτοπούλη. 

Μια τρίτη (3) αναφορά, γίνεται σε τρεις (3) διαφορετικές πηγές (α, β, γ) που θα τις σχολιάσουμε διεξοδικότερα μετά από την παρουσίαση των μελών της θεατρικής οικογένειας του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη (Η εξ αίματος και εξ αγχιστείας...). Να αναφέρουμε εδώ προκαταβολικά πως χαρακτηριστικό των τριών (3) πηγών είναι ότι εστιάζουν στο πρόσωπο της Μαρίκας Κοτοπούλη, την παρουσιάζουν αναμφίβολα ως καύχημα τονίζοντας εμφατικά την βεβαία καταγωγή της από το Τσεπέλοβο, ενώ η μια από αυτές θεωρεί το Τσεπέλοβο τόπο γέννησης του Δημήτρη Κοτοπούλη.

Οι πηγές αυτές είναι οι εξής: 

α) ο Ε. Γιαννακός (Τσεπελοβίτης) στο βιβλίο: Το Τσεπέλοβο: Η ιστορία και η ζωή του, Πολιτιστικός Σύλλογος Τσεπελόβου "Ο Τσούφλης" (2009),

β) ο Γ. Λυμπερόπουλος στην ανάρτηση με θέμα "Η ΜΑΡΙΚΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ ΣΤΗ ΖΩΣΙΜΑΙΑ-1936" και γ) η προγενέστερη έκδοση της Εγκυκλοπαίδειας Κόσμος της «ΕΚΔΟΤΙΚΗ KOSMOS-1991».

Ο παππούς ή ο προπάππος της Μαρίκας μετοίκησε από το Τσεπέλοβο;

Προτού σχολιάσουμε τις πληροφορίες των προαναφερθέντων πηγών, επισημαίνουμε ότι προσεγγίζουμε γενεαλογικά το νήμα της οικογένειας Κοτοπούληδων  (ανιόντων - κατιόντων) με την αρχική υπόθεση ότι: ο πατέρας του Δημήτρη Κοτοπούλη (πιθανόν Ιωάννης) μεοίκησε στους συνήθεις προορισμούς της οθωμανικής επικράτειας ή στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο ή και αποκλειστικά στην Αθήνα την πρωτεύουσα του ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους (1834), αν το ενδιαφέρον του προσανατολίζονταν στο θέατρο και βρέθηκε στο χώρο του θεάτρου από επιλογή ή αν «έμπλεξε» συγκυριακά και το ακολούθησε για βιοποριστικούς λόγους. 

Σύμφωνα με τα διαθέσιμα βιβλιογραφικά δεδομένα, πέρα από τη ρητή και αποδεκτή πλέον μαρτυρία της στήλης «ΤΑ ΤΡΙΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΑΚΙΑ» που τεκμηριώνει την καταγωγή και το επάγγελμα του πατέρα του Δημήτρη Κοτοπούλη ως ηθοποιού, κανένας Κοτοπούλης δεν μαρτυρείται ώστε να υπήρξε νοικοκύρης στο Τσεπέλοβο, εκτός του σημειούμενου ως «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.» στον κατάλογο διασωθέντων ονομάτων Τσεπελοβιτών, που συνέταξε ο Ε. Γιαννακός και τον περιλαμβάνει στο βιβλίο του.  Εκτός αυτού, κανένας άλλος ή άλλη πριν από αυτόν ή μετά από αυτόν δεν μαρτυρείται ως κάτοικος Τσεπελόβου μιας εποχής, πόσο μάλλον άτομα σχετικά με τον πατέρα του Δημήτρη. 
Πιο συγκεκριμένα, ο Ε. Γιαννακός στο βιβλίο (σελ. 441), παραθέτει αλφαβητικό κατάλογο ονομάτων, χωρίς χρονολογική διάκριση των βίων τους κατά ιστορική περίοδο, σαν να πρόκειται για συγχρονία βίων. Ο κατάλογος που ο ίδιος ονομάζει "Μητρώο Τσεπελοβιτών" ενδιαφέρει σε Τσεπελοβίτες που προφανώς έζησαν στα χρόνια της ακμής του χωριού  περί τα τέλη 18^ου αρχές 19^ου αιώνα (1.000 κάτοικοι το 1812), όπου μεταξύ αυτών το ονοματεπώνυμο «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάνν. Δημητρ.». 

Ο Ε. Γιαννακός, αναφέρει ότι, τα λίγα αυτά ονόματα που διέσωσε, τα βρήκε σε καταλόγους «των μπεκαγιάδων», χωρίς όμως να αναφέρει τον αριθμό και τη χρονολογία των καταλόγων ή να παραπέμπει στη συγκεκριμένη πηγή που τα συνέλεξε. Επίσης αναφέρει ότι πολλά από αυτά τα ονόματα του ήταν εντελώς άγνωστα ως φορέα της προφορικής παράδοσης του χωριού ο ίδιος (ο Ε. Γιαννακός γεννήθηκε το 1906).  

Μια παρένθεση εδώ, καθώς προκύπτει μια σύμπτωση ονοματεπωνύμων από το «Μητρώο» Τσεπελοβιτών και όνομα «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.», με άτομο του Μητρώου αρένων Ελάτειας και στο όνομα «Κοτοπούλης Ιωάννους του Δημητρίου» (1856). Ωστόσο, θεωρούμε τη σχέση τυχαία και ασύμβατη χρονολογικά, δεδομένου ότι ο Δημήτρης Κοτοπούλης είναι ο ηθοποιός που γεννήθηκε το 1848 στην Κωνσταντινούπολη και αυτός που  ενδιαφέρει το θέμα της συζήτησης μας.

Για έναν πατέρα Κοτοπούλη με όνομα και έναν γιό με πατρώνυμο…

Υπάρχει η πιθανότητα ώστε ο Ε. Γιαννακός να θεωρεί το άτομο του Μητρώου Τσεπελοβιτών «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάνν. Δημητρ.» ως τον ηθοποιό Δημήτρη Κοτοπούλη, αν συμμεριστούμε την άποψή του ότι ο ηθοποιός Δημήτρης Κοτοπούλης γεννήθηκε στο Τσεπέλοβο του Ζαγορίου; 

Θεωρούμε ότι, στα όσα σχετικά παραθέτει ή αναδιατυπώνει ο Ε. Γιαννακός για τον Δημήτρη Κοτοπούλη, δεν προκύπτει να έλαβε υπόψη του την ύπαρξη του ονόματος στο Μητρώο Τσεπελοβιτών, προκειμένου κατά τη γνώμη μας να εξετάσει μια πιθανή σχέση του «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάνν. Δημητρ.» με τον ηθοποιό Δημήτρη ή εκτός αν τους εννοεί ως ένα και το αυτό πρόσωπο.    

Το ενδεχόμενο η άποψή του Ε. Γιαννακός για τη γέννηση του ηθοποιού Δημήτρη στο Τσεπέλοβο να πηγάζει ή να σχετίζεται συνειρμικά με το άτομο του Μητρώου Τσεπελοβιτών και αναφορικά στον «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάνν. Δημητρ.», πιθανόν να μην είναι μόνο μια υπόθεση στην παρούσα συζήτηση. Εύλογα δημιουργείται το ερώτημα, γιατί ο Ε. Γιαννακός αγνόησε το άτομο αυτό του Μητρώου και δεν ενδιαφέρθηκε ή δεν είχε την περιέργεια για τη σχετική σύνδεσή του με τον ηθοποιό Κοτοπούλη και μάλιστα όταν η άποψή του για τη γέννησή του ηθοποιού στο Τσεπέλοβο είναι σχεδόν απόλυτη πεποίθηση, ενώ δεν φαίνεται να αιτιολογείται επαρκώς με βάση το «λεξικό» της Δομής που είναι η κύρια πηγή του, αλλά και με δεδομένο ότι η Μαρίκα Κοτοπούλη γεννήθηκε το 1887. 

Εκ των πραγμάτων, πολύ πιθανόν η αναζήτηση της σχέσης και η πιθανότητα της σύνδεσης να αποτέλεσε γρίφο για τον Ε. Γιαννακός ή να μην ήταν στο ενδιαφέρον του, τόσο οι καταβολές της οικογένειας Κοτοπούλη, όσο και η πατρότητα του Δημήτρη Κοτοπούλη, εφόσον κατά τις γραφές του, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο και πιο συγκεκριμένα για τη Μαρίκα, εξασφαλίζονταν το τεκμήριο της καταγωγής της από τις τυπικές αναφορές στα λήμματα των εγκυκλοπαιδειών, για να λέγεται Τσεπελοβίτισσα και το Τσεπέλοβο πατρίδα της.        

Ο Ε. Γιαννακός, ανεξάρτητα από το αν αναφέρει ή όχι τον «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.» στη σχετική με τη Μαρίκα ενότητα του βιβλίου του (σελ., 317-319), πολύ πιθανόν να βασίζει εμέσως την άποψή του για τη γέννηση του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη στο Τσεπέλοβο, στην περίπτωση που τον ταυτίζει με το άτομο «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.» και χωρίς δεύτερη διακριτική σκέψη σχετικά με την τεκμηρίωση της χρονολογίας έκδοσης των μπεκαγιάδων ή και την αναζήτηση ύπαρξης τυχόν άλλης πηγής και μαρτυρίας σχετικής με τον τόπο και τη χρονολογία γέννησης του ηθοποιού Δημήτρη εκτός Τσεπελόβου. 

Ο «Κυρ Κοτοπούλης» του Μητρώου και ο ηθοποιός Δημήτρης Κοτοπούλης

Με τεκμηριωμένο το γεγονός της γέννησης του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη στην Κωνσταντινούπολη, ο γεννηθείς στο Τσεπέλοβο ηθοποιός «Δημήτρης Κοτοπούλης» σύμφωνα με την αναφορά και πεποίθηση του Ε. Γιαννακός, δεν μπορεί να είναι ούτε ο «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.» του Μητρώου Τσεπελοβιτών, ούτε ο ηθοποιός Κοτοπούλης Δημήτρης που γεννήθηκε στην  Κωνσταντινούπολη.

Αφενός γιατί στον Ε. Γιαννακός αγνοείται παντελώς η ύπαρξη του «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.» που πολύ πιθανόν να ήταν άμεσος συγγενής ή προπάππος ή παππούς ή γονέας του ηθοποιού Δημήτρη και ο ίδιος δεν κάνει την δέουσα αναφορά διάκρισης με τον ηθοποιό, αφετέρου λόγω του χάσματος των γενεών που προκύπτει από το άτομο του Μητρώου («Κυρ Κοτοπούλης») μέχρι στο άτομο ηθοποιός Δημήτρης (Κων)πολη). Είναι προφανές ότι αυτά τα δυο άτομα δεν υπήρξαν συγχρόνως. Συνεπώς δεν μπορούν να εκληφθούν ως ένα και το αυτό πρόσωπο.  Ο δε «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.» όπως υποστηρίξαμε, είναι ασύμβατος χρονολογικά, ώστε να ήταν και νοικοκύρης στο Τσεπέλοβο ως ένα χρονικό διάστημα και μετέπειτα ώριμος ηθοποιός στην Κωνσταντινούπολη.  

Ωστόσο δυο τινά μπορεί να συμβαίνουν και με τις αντίστοιχες εξηγήσεις:

Το πρώτο (1) είναι ότι ο Ε. Γιαννακός, που αποδεδειγμένα ο ίδιος συνέλεξε τα ονόματα και συνέταξε το "Μητρώο" Τσεπελοβιτών, να λαμβάνει εμμέσως υπόψη το αχρονολόγητο ονοματεπώνυμο «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.» και να το αποδίδει σχεδόν αυτονόητα σε «Κοτοπούλης Δημήτριος», δηλαδή στο πρόσωπο του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη και σε συνδυασμό με την πληροφορία  από τη Δομή.

Που στηρίζει ο Ε. Γιαννακός την απόψή του για τη γέννηση του Δημήτρη; 

Στην προσπάθειά μας να εξηγήσουμε το σκεπτικό του Ε. Γιαννακός και ενώ γνώριζε την ύπαρξη του ατόμου «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.» στο Μητρώο, εκτιμούμε ότι δεν αντιλήφθηκε τη χρονολογική ασυγχρονία των βίων και το προφανές χάσμα των γενεών. Στον Ε. Γιαννακός και αναφορικά στον ηθοποιό Δημήτρη Κοτοπούλη, το αντιφατικό και ασυμβίβαστο είναι ότι ο μοναδικός βιβλιογραφικά Κοτοπούλης του Τσεπελόβου, από μια παιδιόθεν παραδοσιακή ενασχόληση στο χωριό, βρέθηκε ευθύς  πεπαιδευμένος θεατρικά ως πρωταγωνιστής στο θέατρο και αυτό ανεξάρτητα από το ποια μπορεί να ήταν η ηλικία του όταν έφυγε από το Τσεπέλοβο, αφήνοντας πίσω κάποιους γονείς με μικρά ονόματα. 

Ανεξάρτητα από τα παραπάνω, η αναφορά για τη γέννηση του Δημήτρη στην Κωνσταντινούπολη είναι απολύτως αληθής «…να μεγαλώνουν μακριά απ' το σπίτι τους και κάποτε να γεννούν ή να γεννιούνται κι οι ίδιοι, σε περιοδείες ή ακόμα και πάνω στο σανίδι. Έτσι το 'φερε και για το Δημήτριο Κοτοπούλη να γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη, το 1848…».

Μητρώο Τσεπελοβιτών από τους καταλόγους των μπεκαγιάδων

Θα προσπαθήσουμε μια ανάγνωση του ονοματικού συνόλου και μια αναγωγή στα χρόνια που πιθανόν έζησε ο υπογραφόμενος ως «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.», προς διάκριση του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη, αλλά και για την προσέγγιση της "κατ΄ευθείαν" σχέσης συγγένειας που πιθανόν να τους συνέχει.
Σχετικά με το προσφώνημα «Κυρ», μπορούμε να πούμε ότι τυπικά στο Ζαγόρι αυτό είχε περίπου θέση τίτλου, όχι με τη σημερινή απόδοση π.χ., κυρ Βασίλης, αλλά ως συνοδευτικό στα επώνυμα ενήλικων και κοινωνικά εξεχόντων ανδρών της τοπικής κοινωνίας, όπως κατά το Κυρ Αλέξιος Νούτζου (προεστός) αλλά και κατά το «Κυρού» στην ανώτερη τάξη των κληρικών.

Σχετικά με τον κατάλογο «των μπεκαγιάδων» (σελ., 67), ήταν μια συντεχνιακή λίστα με τις φορολογικές οφειλές (καθυστερούμενα)  κατοίκων/οικογενειών συνολικά και εξ εκάστου μέλους μιας Κοινότητας.  Προφανώς, ο ηθοποιός Δημήτρης Κοτοπούλης, ακόμη αν υποθέσουμε ότι ζούσε στο Τσεπέλοβο επικουρώντας κατά δύναμη τον οικογενειακό βιοπορισμό, ήταν παιδί για συμπεριλαμβάνεται σε κατάλογο οφειλών και ενεχυριασμών και μάλιστα ως "Κυρ", δηλαδή εξέχων άνδρας και φορολογικά υπόχρεος. Ασφαλώς και το όνομα του Μητρώου αφορά σε άλλο ενήλικο μέλος της οικογένειας των Κοτοπούληδων. Ο Γ. Παπαγεωργίου αναφέρει σχετικά για την βαριά φορολογία και τις συνέπειες: «Μοιραία λοιπόν, για να άντεπεξέλθουν στις βιοτικές τους ανάγκες καί τις φορολογικές τους υποχρεώσεις, οί Ζαγορίσιοι άναγκάζονταν να πάρουν τον δρόμο της ξενιτειάς».  

Το δεύτερο (2), ως δική μας ερμηνεία αυτή και πιθανή εκδοχή, είναι να αφορά το όνομα «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.» σε προγενέστερο μέλος της διαβιούσας στο Τσεπέλοβο οικογένειας των Κοτοπούληδων, δηλαδή σε «Κοτοπούλης Ιωάννης του Δημητρίου» και χωρίς να αποκλείουμε την περίπτωση της «εκ πλαγίου» συγγένειας αυτού, με το άτομο-στόχος της «κατ΄ευθείαν» σχέσης συγγένειας με την οικογένεια του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη.

Προκειμένου να θεμελιώσουμε τη γενεαλογική εκδοχή και την πιθανή διαδοχή των ονομάτων με βάση το κοινό όνομα «Δημήτριος» στα δυο υπαρκτά πρόσωπα, θα μελετήσουμε την υπογραφική τάξη του ονοματικού συνόλου ονοματεπωνύμων του καταλόγου Τσεπελοβιτών.  Αυτό για την αναγνώριση και τη διάκριση της θέσης του ονόματος έναντι αυτής του πατρώνυμου, ως θέσεις επόμενες του επωνύμου στα συγκεκριμένα ονοματικά σύνολα.

Ως κύριο υπογραφικό παράδειγμα παίρνουμε το όνομα του Τσεπελοβίτη Προεστού του Ζαγορίου του «Κυρ Ράδος Βασίλ. Κων. Νικ.», καθώς και άλλα ονόματα από τον κατάλογο στον Ε. Γιαννακός, ως ενδεικτικά της τυπικής υπογραφικής τάξης: «Κυρ Ράδος Βασίλ. Κων. Νικ.»*, δηλαδή, Κυρ Βασίλειος Ράδος του Κων., (βλ., 1774: ράδος βασιλίου βεβεώνο), παππούς του Φιλικού Κων. Ράδου ή παρομοίως τα ονόματα «Κυρ Γκορέτσος Δημ. Αναστ. Θεοδ.»*, «Ζωγράφος Αναστ. Κων. Γεωρ. Δημ.», «Βιζούλας Χριστοδ. Κων. Ιωά.» κ,.α,.

* προφανώς τα ονόματα που έπονται του επωνύμου δεν αφορούν σε διπλό όνομα (βαπτιστικό) του ατόμου, αλλά σε λοιπά γνωστά άτομα-μέλη της οικογένειας και όχι πατρωνυμικά στο συγκεκριμένο επώνυμο/άτομο. 

Ωστόσο όμως, στο όνομα «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.» δεν ακολουθεί τρίτο όνομα που να θεωρείται μέλος της οικογένειας, όπως στο «Κυρ Ράδος Βασίλ. Κων. Νικ.», το Νικόλαος.   

Εάν λοιπόν κατά το παράδειγμα του προεστού Ράδου: του επωνύμου «Κυρ Ράδος», ακόλουθα του ονόματος «Βασίλ.» και κατόπιν του πατρωνυμικού «Κων.» (το «Νικ*» αφορά προφανώς σε μαρτυρούμενο μέλος της οικογένειας και κατά πάσα πιθανότητα στον γιό του Βασιλείου τον Νικόλαο - πατέρα του Φιλικού Κων. - εμπορευόμενου στο Γαλάτσι Μολδαβίας).

Αν λοιπόν, «Κυρ Ράδος Βασίλ. Κων. Νικ.» δηλαδή «Κυρ Ράδος Βασίλειος του Κωννσταντίνου» τότε «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.» δηλαδή «Κοτοπούλης Ιωάννης του Δημητρίου».

Λόγος ότι, δεν τονίζεται στο «Δημητρ.» (μή) που σημαίνει ότι είναι πατρώνυμο (του «Δημητρίου»), όπως με τον τονισμό «Βασίλ.» (σί) που έχει θέση ονόματος (ο «Βασίλειος») στο επώνυμο «Κυρ Ράδος» και αντίστοιχα «Ιωάννης» στο επώνυμο «Κυρ Κοτοπούλης». Συναντάται ως «Κυρ’ Βασίλη Ράδου» (βλ.Γιαννακός 2009, 51.,) που είναι το ορθόν. Επίσης ο Ε. Γιαννακός (σελ., 323) αναφέρει ότι το όνομα πατρός του Κωνσταντίνου Ράδου του Φιλικού, είναι Νικόλαος. 

Τόσο μελάνι για ένα πατρώνυμο με υποθέσεις και εικασίες του φλιτζανιού;

Κατά συνεπεία αυτών, η αναφορά σε άτομο της οικογένειας των Κοτοπούληδων είναι μοναδική και συναντάται στο Μητρώο Τσεπελοβιτών του ο Ε. Γιαννακός. Το άτομο αυτό συμπεριλαμβάνονταν στους καταλόγους των μπεκαγιάδων που πιθανόν να αφορούν στην περίοδο διοίκησης του Αλή Πασά (1788-1820) καθώς εφάρμοσε σκληρά μέτρα με φόρους που αυξάνονταν κατά 25% -30% το χρόνο, με αποτέλεσμα την φυγή των  συντεχνιών της Ηπείρου προς το εξωτερικό». 

Εδώ το άτομο-στόχος θα μπορούσε να είναι ο παππούς του ηθοποιού Δημήτρη, παρά ο προππάπος του και αυτό σύμφωνα με τη χρονολογική τάξη της αλλαγής των γενεών που ως εκδοχή θα την αναπτύξουμε  παρακάτω, αν και οι δυο εμπίπτουν τυπικά στην περίοδο Αλή Πασά. Πιο συγκεκριμένα, ο προπάππος που γεννήθηκε το 1758 ήταν εκείνη την περίοδο (1788-1820) 30-62 ετών, ο πάππος (Δημήτριος) που γεννήθηκε το 1788 ήταν  32 ετών το 1820 και γιός του (Ιωάννης) ήταν μόλις 2 ετών. 

Ανεξάρτητα όμως από την ακριβή χρονολόγηση και αναγωγή (;) των μπεκαγιάδων σε συγκεκριμένες χρονολογίες εκάστου αναγραφόμενου ατόμου, με δεδομένο ότι ο “x” Κοτοπούλης πατέρας του ηθοποιού Δημήτρη που ήταν επίσης ηθοποιός και άτομο εκτός Τσεπελόβου, προκειμένου να προσδιορίσουμε την παρουσία στο Τσεπέλοβο, πραματοποιούμε έναν συλλογισμό με βάση τα ακόλουθα κριτήρια: α) την κατά παράδοση ονοματοδοσία με διαδοχή των βαπτιστικών και β) την τυπική αλλαγή των γενεών, ώστε να καλύψουμε το χάσμα απόστασης από το άτομο «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.» στο Τσεπέλοβο ως φορολογικά υπόχρεου (των μπεκαγιάδων), μέχρι τον «Κοτοπούλη (του;) Δημήτρη» στην Κωνσταντινούπολη (1848).

Χάσμα γενεών από τον «Κυρ Κοτοπούλης», στον Δημήτρη Κοτοπούλη

Διαπιστώνουμε ότι σε αυτή στη σχέση, έχουμε ένα χάσμα 90 χρόνων περίπου από γέννησης Δημήτρη (1848) και στον χρονολογικό αντίποδα που εύλογα τοποθετείται ο «Κυρ Κοτοπούλης» ως ασύμβατος χρονολογικά μετά το 1820, ενώ παρεμβάλλονται τυπικά δύο ακόμη άτομα (κατιόντων-ανιόντων). Επίσης, εύλογη η υπόθεση και μιας πιθανής σχέσης των κατιόντων-ανιόντων και διαδοχής των ονομάτων που θα αναπτύξουμε παρακάτω, ώστε ο υποτιθέμενος πατέρας του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη, Ιωάννης (πιθανό όνομα) Κοτοπούλης (ηθοποιός) που γεννήθηκε στο Τσεπέλοβο, να είναι εγγονός του «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.» (Κυρ Κοτοπούλη Δημητρίου του Ιωάννη).

Μια τέτοια εκδοχή μπορεί να θωρείται εύλογη και λίαν συμβατή χρονολογικά, ώστε αυτός ο «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάνν. Δημητρ.» του Μητρώου και τυπικά υποτιθέμενος προπάππος του ηθοποιού Δημήτρη, να γεννήθηκε στο Τσεπέλοβο περίπου το 1758 (συνομήλικος του προεστού Βασίλειου Ράδου) και με προϋπόθεση να μην είχε άλλους συγγενείς συμβιούντες στο Τσεπέλοβο. Ανιόντες του «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάνν. Δημητρ.» (1758) που γεννήθηκαν στο Τσεπέλοβο: ο γιός του Δημήτριος* περίπου το 1788 και ο εγγονός του Ιωάννης** περίπου το 1818, δηλαδή ο πατέρας του ηθοποιού Δημήτρη. Κατά συνέπεια ο Ιωάννης (πιθανό όνομα) Κοτοπούλης πιθανόν να μετοίκησε είτε μόνος ή με τον πατέρα του (Δημήτριος) ή οι γονείς του να έμειναν στο Τσεπέλοβο, χωρίς να το ξαναδούν ποτέ πια αφότου έφυγε.  

  * πιθανόν, πάππος του ηθοποιού / θιασάρχη Δημήτρη Κοτοπούλη

** πιθανόν, πατέρας του ηθοποιού / θιασάρχη Δημήτρη Κοτοπούλη

Ιωάννης Κοτοπούλης του Δημ., ηθοποιός,  o πατέρας του Δημήτρη;

Αν αποκλείσουμε την περίπτωση του πατέρα του, ενδεχομένως αυτός ήταν ο πρώτος Κοτοπούλης που έφυγε από το Τσεπέλοβο, ο ηθοποιός Ιωάννης και ο τελευταίος των Κοτοπούληδων που γεννήθηκε στο εκεί. Δηλαδή ο εγγονός του «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.» και πατέρας του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη (πιθανόν Ιωάννης), που έκοψε το γενεαλογικό δέντρο στο Τσεπέλοβο, επιζητώντας ή ανακαλύπτοντας και ακολουθώντας το Θέατρο.

Συνεπώς θεωρούμε δεδομένο, καθότι τεκμηριωμένο βιβλιογραφικά, ότι ο Δημήτρης Κοτοπούλης δεν γεννήθηκε στο Τσεπέλοβο όπως θέλει ο Ε. Γιαννακός και δεν είναι εύλογο ώστε να ταυτίζεται με τον «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάνν. Δημητρ.» του Μητρώου Τσεπελοβιτών. Με βάση αυτή την εκδοχή της γενεαλογικής σχέσης, δεν βρίσκουμε  λόγο να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο ώστε ο πατέρας του Δημήτρη Κοτοπούλη να ονομάζονταν Ιωάννης και ότι ο Δημήτρης έλαβε το όνομα του παππού του, γιού του «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.», όπως αντίστοιχα ο πατέρας του.

Αυτό με βάση τον κατά παράδοση κύκλο ονοματοδοσίας από παππού σε εγγονό που θεωρούνταν κανόνας και φόρος τιμής, χωρίς να αγνοούμε το ενδεχόμενο οι ανιόντες να μην ήταν μοναχοπαίδια. Η Κάτια Χαραλαμπάκη (2017) στο βιβλίο «Οικογένειες σε δίσεκτα χρόνια» θεωρεί το όνομα μέσον διατήρησης των οικογενειακών μύθων.». Αξιομνημόνευτο παράδειγμα κύκλου ονοματοδοσίας στο Ζαγόρι είναι το όνομα «Κωνσταντίνος» στη δυναστεία των Ράδων.

Μια  εύλογη  εκδοχή του γενεαλογικού δέντρου των Κοτοπούληδων  

Θεωρώντας το νοικοκυριό των Κοτοπουλαίων ως ένα και μοναδικό στο Τσεπέλοβο, δηλαδή μια οικογένεια χωρίς πλάγιους συγγενείς προς το άτομο και από το άτομο του Μητρώου, φτάσαμε τις καταβολές περίπου στο 1755 (στον προπάππο) δεδομένου βιβλιογραφικά ότι το άτομο «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάνν. Δημητρ.» δεν αφορά στον ηθοποιό Κοτοπούλη Ιωάννη, τον πατέρα του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη.

Κυρ Κοτοπούλης Ιωάνν. του Δημητρίου   Τσεπέλοβο 1758 -Τσεπέλοβο …..   

                    -(Μητρώο Τσεπελοβιτών), προπάππος  του Δημήτρη 

Κοτοπούλης Δημήτριος του Ιωάννη, Τσεπέλοβο 1788 - Τσεπέλοβο  ή Αλλού...

                    -πατέρας του ηθοποιού Ιωάννη και πάππος του ηθοποιού Δημήτρη

Κοτοπούλης Ιωάννης του Δημητρίου,  Τσεπέλοβο 1818 - Κων)πολη; …..

                    -πατέρας του ηθοποιού Δημήτρη

Κοτοπούλης Δημήτριος του Ιωάννη,  Κωνσταντινούπολη 1848 - Αθήνα  1919

                    -γιός του ηθοποιού Ιωάννη και εγγονός Δημητρίου
Κοτοπούλη Φωτεινή & Χρυσούλα, Αθήνα 1876 - Αθήνα 1975 & 1976  

Η παραπάνω γενεαλογική εκδοχή, ελλείψει άλλων μαρτυρούμενων ατόμων Κοτοπούληδων και με την εκτίμηση σχετικά με βαπτιστικό όνομα Δημήτριος που τυπικά φαίνεται να βρίσκει πιθανή συνέχεια στην οικογένεια, «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.» θα ήταν εύλογα το άτομο στόχος μας (Τσεπέλοβο 1758) στην αλυσίδα καταγωγής της προγενέστερης αγροτικής οικογένειας στο Τσεπέλοβο και της μεταγενέστερης από μετοικεσίας θεατρικής οικογένειας.

Αυτό σαν μια εκδοχή της χρονολογικής τοποθέτησης του ατόμου - στόχος στη γενεαλογία, ώστε να πρόκειται όπως το προσδιορίσαμε για τον προπάππο του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη, εφόσον το «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάνν. Δημητρ.» διαβάζετε ως Κοτοπούλης Ιωάννης του Δημητρίου, κατά την υπογραφική του ονόματός του την αναλύσαμε και την αναγάγαμε χρονολογικά (Τσεπέλοβο 1758) σε συγκεκριμένο άτομο.

Ο «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάνν. Δημητρ.» δεν θα μπορούσε να βρίσκεται πιο κοντά στη σχέση διαδοχής του ονόματος Δημήτριος, δηλαδή ως πιθανός παππούς του ηθοποιού Δημήτρη, αν και μια τέτοια εκδοχή θα μείωνε βέβαια κατά ένα άτομο το χάσμα των γενεών, ωστόσο όμως η ανάγνωση του ονόματος είναι απολύτως σαφής ως προς την θέση του ονόματος και του πατρώνυμου (Κυρ Κοτοπούλης Ιωάννης του Δημητρίου) σύμφωνα με τον τονισμό. Ο «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάνν. Δημητρ.» δικαιολογείται χρονολογικά ώστε να εμπίπτει στους καταλόγους «των μπεκαγιάδων», καθώς συμπίπτει ηλικιακά (από 30-62 ετών) με τη δυσχερή οικονομική περίοδο (1788-1820) επί Αλή Πασά και την δυσμένειά του στον άρχοντα του χωριού Βασίλη Ράδο το 1797 και πιθανόν μερίδας των κατοίκων φιλικά προσκείμενων στον Ράδο.

Σχετικά με το πατρώνυμο «Ιωάννης» του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη, αυτό αποδίδεται στην παρούσα συζήτηση κατ’ εκτίμηση του τρόπου προσέγγισης που εξηγήσαμε και ανεξάρτητα από το αν αποδεικνύεται ή όχι βιβλιογραφικά. Ωστόσο το άτομο «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάνν. Δημητρ.» τείνει να βρίσκεται ασφαλώς πλησιέστερα και με “κατ’ ευθείαν γραμμή” συγγένειας προς τον ηθοποιό Δημήτρη Κοτοπούλη και αυτή είναι  μάλλον η πιθανότερη σχέση που μπορεί να προκύψει. 

Ο παππούς της Μαρίκας κατέβηκε από το χωριό και ανέβηκε στη σκηνή;

Σε ό,τι θα αφορούσε μια ιδέα της εισόδου του Ιωάννη στο χώρο του θεάτρου, πολύ πιθανόν το ερέθισμα να προήλθε από το περιβάλλον του σχολείου και από το ευρύτερο κοινωνικό-πολιτισμικό. Αν λοιπόν και όπως προϋποθέσαμε, ο πατέρας του Δημήτρη Κοτοπούλη (Ιωάννης) γεννήθηκε το 1818 περίπου και έζησε κάποια παιδικά-σχολικά χρόνια στο Τσεπέλοβο, δεδομένου ότι την εποχή εκείνη υπήρχε σημαντική εκπαίδευση στο χωριό του. Σίγουρα η οικογένεια θα είχε και μια εντύπωση αν όχι επιρροή του Αθ. Ψαλίδα, που ζούσε και δίδαξε εκεί την περίοδο 1820-22. Επίσης του εκπρόσωπου του νεοελληνικού διαφωτισμού Ι. Βηλαρά (1820-23) και πιθανόν μια ιδέα ή κάποιο βίωμα θεατρικό στο ακμάζων και αστικοποιημένο τότε Ζαγόρι και ιδιαίτερα στο Τσεπέλοβο που λειτουργούσε σχολείο από το 1680. 

Μια παρένθεση στο θέμα μας, για να σημειώσουμε ότι επί Τουρκοκρατίας και μέχρι 1825-30 (Αθήνα) το θέατρο ήταν σχεδόν ανύπαρκτο στον ελλαδικό χώρο, ενώ άκμαζε στη Σμύρνη, στην Κωνσταντινούπολη και στη Βλαχία. Ως θέατρο νοούνταν το θέατρο σκιών με ελληνικά σενάρια και με τους πρώτους Καραγκιοζοπαίχτες να εμφανίζονται  στα Ιωάννινα.

Συστηματική θεατρική δραστηριότητα αναπτύχοηκε  κυρίως στη Σύρα όπου από το 1829 ως το 1839, σημειώθηκαν τρεις οργανωμένες προσπάθειες συγκρότησης θεάτρου. Η πρώτη οφείλεται στον γνωστό από τη δράση του στη Βλαχία, τον ηθοποιό Θεόδωρο Αλκαίο., ενώ από τον Δεκέμβριο του 1834 το επίκεντρο των θεατρικών δραστηριοτήτων αρχίζει να μετατοπίζεται στην πρωτεύουσα Αθήνα. (Κ, Πετράκου,. 2016).

Σημαντική εξαίρεση αποτέλεσαν τα Γιάννενα των προεπαναστατικών χρόνων, όπου ευνοήθηκε το Θέατρο, λόγω της πνευματικής άνθισης, ως απόρροια της οικονομικής ευημερίας (17^ος και 18^ος αι.,) αλλά και της θετικής στάσης που επέδειξε η οικογένεια Αλή Πασά τόσο στις φυσικές επιστήμες όσο και στο θέατρο καθώς ο Βελής (1772-1822) ήθελε να κατασκευάσει ένα κανονικό θέατρο στα ευρωπαϊκά πρότυπα, όπως έχτιζε και τα σαράγια του. Επίσης οι επιρροές λόγω γειτνίασης με τα Ιόνια, την Ιταλία και την κεντρική Ευρώπη, αλλά και η εξωτερική πολιτική του ευρωπαΐζοντα Αλή με τους περιηγητές και τους διπλωμάτες που συνέρρεαν στην Αυλή του.  «Η πιο παλιά ηθογραφία που παίχτηκε εκείνη την εποχή ήταν οι "Γιαννιώτες" του Καντούδη (1764), σατίριζε τους αφελείς Ζακυνθινούς, που έπεφταν θύματα στους Γιαννιώτες κομπογιαννίτες γιατρούς, που έρχονταν στη Ζάκυνθο αναζητώντας εύκολη πελατεία. Το έργο αυτό έκανε τέτοια εντύπωση, ώστε οι κομπογιαννίτες έχασαν αμέσως όλους τους πελάτες του . « (Live-Pedia.gr).

Πολύ πιθανόν ο πατέρας του Δημήτρη Κοτοπούλη (πιθανόν Ιωάννης) να έφυγε προς τη Βλαχία  τον συνήθη προορισμό των Ζαγορίσιων την Βλαχία όπου πιθανόν να συνδέθηκε με το ερασιτεχνικό θέατρο. «Και ακριβώς σ’αυτά αναπτύχθηκε η μεγαλύτερη Ελληνική Θεατρική παραγωγή, πρώτα στο Βουκουρέστι (Βλαχία) και μετά στο Ιάσιο (Μολδαβία). Συνέρρευσαν εκεί Έλληνες από κάθε περιόχη, για να μπορέσουν να κινηθούν και ν’ ανασάνουν πιό ελεύθερα· και όσοι ανάμεσά τους είχαν την κλίση τής Σκηνής, συνέβαλλαν στην Θεατρική Λειτουργία στελεχώνοντας τους θιάσους» (Γεώργιος Κακής Κωνσταντινάτος 2017). Η οικογένεια Κοτοπούλη φαίνεται να διατηρούσε θεατρικές σχέσεις με την Κωνστάντζα: «Ο πολιτιστικός σύλλογος νέων «Ελπίς» ιδρύθηκε στην Κωνστάντζα στις 24 Σεπτεµβρίου του 1890. Το θέατρο του συλλόγου, χτίστηκε το 1898 και ιδρύθηκε ο όµιλος ερασιτεχνών ηθοποιών. Σε αυτό εµφανίστηκε, µεταξύ άλλων, και η Μαρίκα Κοτοπούλη.»  (Κώστας Δ. Ντίνας κ.ά., 2011)

Πιθανόν επίσης ο πατέρας του Δημήτρη να κατέφυγε στην ελεύθερη Ελλάδα επί διακυβέρνησης Καποδίστρια και με τη βοήθεια του χωριανού τους Ράδου Κων/νου του Νικ.,  συνομήλικου του πατέρα του, που ήταν τότε στα κυβερνητικά (1828-1832) πράματα του Καποδίστρια, αλλά και ως συνταξιούχου εφεξής στην Αθήνα (1886). 

Προφανώς ο Ιωάννης εισήλθε σχετικά νωρίς στο θέατρο - άλλωστε αποδεδειγμένα ίδιον αυτό της οικογένειας από κούνια - ως ηθοποιός περιοδεύοντος θιάσου και προφανώς η σύζυγός του (βλ., Δεύτερη περίοδος 1836-1857), αν συνδέσουμε το γεγονός της γέννησης του Δημήτρη στην Κωνσταντινούπολη κατά την περιοδεία των γονέων του εκεί. Η πιθανή χρονολογία εισόδου του Ιωάννη Κοτοπούλη (πιθανόν Ιωάννης) στο θέατρο μπορεί να είναι μεταξύ του 1832 με 1836, δηλαδή κοντά στην εφηβεία του και αμέσως μόλις θα έφυγε από το Τσεπέλοβο.  

Εικασίες βέβαια τα παραπάνω, καθότι δεν γνωρίζουμε τίποτε πραγματικό για τα άτομα της οικογένειας, πόσο μάλλον κάτι σχετικό από εκκλησιαστικά ή κοινοτικά ληξιαρχικά αρχεία που πιθανόν να τηρούνται στο Τσεπέλοβο, αν και κατά τη γνώμη μας θα τα είχε αξιοποιήσει ο Τσεπελοβίτης μελετητής Ε. Γιαννακός.

Κλείνοντας αυτή την πρώτη φάση της συζήτησης, μπορούμε να πούμε ότι εξασφαλίσαμε τυπικά τη σύνδεση της αλυσίδας καταγωγής, από το άτομο στόχος «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάνν. Δημητρ.» μέχρι τον πατέρα της Μαρίκα Κοτοπούλη τον Δημήτρη Κοτοπούλη και σε «κατ’ ευθείαν» σχέση, με την υπόθεση της μοναδικής οικογένειας στο Τσεπέλοβο. 

Μήπως ο Ιωάννης ακολούθησε αργότερα τον πατέρα του στη Βλαχία;

Ο Κυρ Ιωάννης Κοτοπούλης του Δημητρίου (1788), προπάππος του Δημήτρη Κοτοπούλη (άποψή μας) έζησε στο Τσεπέλοβο και πολύ πιθανόν να πέθανε εκεί μεταξύ 1820 - 1830 περίπου, σύμφωνα με το προσδόκιμο ζωής που ήταν περίπου τα 55-60 έτη στα τέλη 18^ου ως και τα μισά του 19^ου αιώνα.  
Ο γιός του, Δημήτριος Ιωάνν. Κοτοπούλης και πάππος του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη, έζησε στο Τσεπέλοβο και πιθανόν να πέθανε εκεί μεταξύ 1862 - 1872 ή αλλού, στην περίπτωση που αυτός πρώτος μετοίκησε και υποδέχτηκε τον γιό του τον ηθοποιό Ιωάννη στον τόπο της μετοικεσίας του.   

Σύμφωνα με την τυπική αλλαγή των γενεών στα 30 έτη (28,5), ο ηθοποιός Ιωάννης Κοτοπούλης του Δημητρίου και πατέρας του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη, γεννήθηκε ασφαλώς στο Τσεπέλοβο περίπου το 1818, αλλά δεν έμεινε δια βίου εκεί, καθότι τεκμηριώνεται ότι προτού το 1848 είναι ηθοποιός περιοδεύοντος θιάσου στην Κωνσταντινούπολη, όπου κατά συγκυρία γεννήθηκε ο γιός του Δημήτρης (1848).

Η ηλικία που πιθανόν να είχε ο ηθοποιός Ιωάννης Κοτοπούλης φεύγοντας από Τσεπέλοβο,  ήταν περίπου κλεισμένα τα 15 έτη. Τότε ο πατέρας του Ιωάννης ήταν 45 ετών και πιθανόν να μην τον ξαναείδε πια, αν αυτός δεν έφυγε πρώτος σε μετοικεσία όπως προαναφέραμε. Ο ηθοποιός Ιωάννης Κοτοπούλης παντρεύτηκε πιθανόν σε ηλικία 29-30 ετών (1848), προφανώς κοντά στη χρονιά που γεννήθηκε ο Δημήτρης Κοτοπούλης στην Κωνσταντινούπολη.         

Μολοταύτα, το μόνο σίγουρο με την οικογένεια Κοτοπούλη είναι ότι μέλη της γεννιούνται, ζουν και πεθαίνουν στο σανίδι.  

Δημήτρης               Ελένη

                                              Φωτεινή            Χρυσούλα            Μαρίκα

Η εξ αίματος και εξ αγχιστείας θεατρική οικογένεια των Κοτοπούληδων

Το φαινόμενο της πολυμελούς θεατρικής οικογένειας Δημητρίου Κοτοπούλη είναι ίσως και το μοναδικό στον κόσμο, ενώ τέτοιας μορφής οικογένειες που αποκλειστικά τα μέλη της να συνθέτουν μια πλήρη επαγγελματική ομάδα, απαντώνται συνήθως στα «τσίρκο». 

Γεννήτοράς της «θηλυκής» θεατρικής οικογένειας Κοτοπούληδων από το Τσεπέλοβο είναι ο Δημήτρης Κοτοπούλης γιός ηθοποιών, που γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη (1848-1919).
Τεκούσα η Ελένη Κοτοπούλη - Σιλιβάκου ηθοποιός / καρατερίστας (1851-1926), πρώην δασκάλα από τη Σύρο, σύζυγος του Δημήτρη Κοτοπούλη.

Τόκοι τους στη σειρά, με πρώτες τις δίδυμες Φωτεινή και τη Χρυσούλα, τη Μαρίκα μετά και την Αντιόπη που την απέκτησαν με υιοθεσία και ηλικιακά μεγαλύτερη από όλες.

Και οι τέσσερις κόρες του ηθοποιοί και σύζυγοι ηθοποιών: 

Φωτεινή ηθοποιός (Αθήνα 1886 - 1977), σύζυγος ηθοποιού Λουδοβίκου Λούη. 

Χρυσούλα ηθοποιός (Αθήνα 1886 - 1976), σύζυγος ηθοποιού Μήτσου Μυράτ και μητέρα επτά (7) παιδιών: του ηθοποιού Δημήτρη Μυράτ, άλλων πέντε αγοριών και μιας κόρης. (Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού) 

Μαρίκα Κοτοπούλη ηθοποιός (Αθήνα 1887-1954), φλογερή σύντροφος του Ίωνα Δραγούμη και κατόπιν σύζυγος του θεατράνθρωπου Γεώργιου Χέλμη.  

Αντιόπη (Πόπη) Κοτοπούλη (υιοθετημένη) ηθοποιός. 

«Στον ύπ' άρ. 159 φάκ. τής συλλογής τής 'Ολυμπίας Παπαδούκα, ό όποιος βρίσκεται κατατεθειμένος στο θεατρικό Μουσείο, υπάρχουν τρεις φωτογραφίες τής Κοτοπούλη άπό τήν ίδια φωτογράφηση. Οί δύο φέρουν: «14 χρονών». Ή τρίτη, αφιέρωση: «Στή γλυκεία μου αδελφούλα 'Αντιόπη, Μαρίκα». 'Οπίσθια όψη: «15 χρονών στο Βασιλικό». (Η αδελφή της Φωτεινή αφηγείται στην 'Ολυμπία Παπαδούκα:) «Φωτεινή: ή Μαρικούλα μας 13 χρονών. Δέν είχε βυζί καί τής έβαζε ή μαμά πανιά για νά κάνει στήθος».

Δέκα και πλέον μέλη η θεατρική οικογένεια, σύζυγος, κόρες, γαμπροί, εγγόνια του Δημήτριου Κοτοπούλη, με κοιτίδα το Τσεπέλοβο και απαρχή τον πατέρα του ηθοποιό Ιωάννη (πιθανό όνομα) Κοτοπούλη.

Μια οικογένεια, ένας θίασος από μόνη της. Αλλά και από τη μεριά της Ελένης Κοτοπούλη, τη θεατρική οικογένεια συμπλήρωναν συστηματικά, η αδελφή της Στέλλα Συλιβάκου ηθοποιός, ο σύζυγός της Νίκος Νικολάου και τα δύο παιδιά τους, ο Πέτρος Νικολάου και η Ελένη Νικολάου – Λεπενιώτου και τα δυο ηθοποιοί που συνεργάστηκαν με την ξαδέρφη τους τη Μαρίκα. Το Καλοκαίρι του 1907 στο έργο Φρανσιγιόν του Δουμά, ο θίασος αποτελείτο από τα εξής μέλη: Ν. Παπαγεωργίου, Φωτεινή Λούη, Χρυσούλα Κοτοπούλη, Μήτσο Μυράτ, Μιχάλη Ροδάκη, Πέτρο Νικολάου, Λουδοβίκο Λούη, Τηλέμαχο Λεπενιώτη και Μαρίκα Κοτοπούλη. Υπάρχει επίσης ένας μεγάλος δραματικός ηθοποιός  Πέτρος Κοτοπούλης, που σχημάτισε θίασο στη δεκαετία 1907-1917 στη Νέα Υόρκη.  Ωστόσο όμως θα αφορά σε περίπτωση συνωνυμίας με την οικογένεια Κοτοπούληδων, καθώς δεν προκύπτει αναφορά ούτε σε επίπεδο συνεργασίας. 

Ο Δημήτριος Κοτοπούλης ενδεικτικά στον «ΚΑΤΑΛΟΓΟ ΠΕΡΙΟΔΕΙΩΝ» με τους θιάσους του «Αριστοφάνης» και «Πρόοδος». Από τον Πειραιά του 1876 στα 28 του χρόνια, στην γενέτειρά του Κωνσταντινούπολη του 1908 στα 60 του χρόνια:

Πειραιά, καλοκαίρι του 1876

Αίγιο, χειμώνας του 1877-78

Πόλη, χειμώνας του 1878-79 

Πειραιά, καλοκαίρι του 1880

Πάτρα, χειμώνας του 1880-81

Μακροχώρι Κωνσταντινούπολης, καλοκαίρι του 1881

Αθήνα, καλοκαίρι του 1882

Αθήνα, Σαρακοστή του 1884

Ρουμανία, άνοιξη του 1884

Πόλη, φθινόπωρο του 1884:…. γνωριμία με Ελένη 
Αλεξάνδρεια και Σύρο με Λεκατσά, 1885 

Πειραιά, καλοκαίρι του 1887 ........... Μάη γεννήθηκε η Μαρίκα

Σύρο, καλοκαίρι του 1888

Αθήνα και Πειραιά, καλοκαίρι του 1888

Πύργο και Μεσολόγγι, χειμώνας του 1889-90

Αθήνα κατά τη χειμερινή περίοδο του 1889-90

Αθήνα, άνοιξη του 1892

Αθήνα, καλοκαίρι και φθινόπωρο του 1892

Αθήνα το χειμώνα του 1892-93

Βόλο, μεταπασχαλινή περίοδος του 1893

Αθήνα, καλοκαίρι του 1893

Αθήνα και τον Πειραιά, χειμώνας του 1893-94

Αθήνα και τον Πειραιά, καλοκαίρι και φθινόπωρο του 1894

Χαλκίδα και Βόλο, αρχές του 1895

Αθήνα και τον Πειραιά, καλοκαίρι του 1895

Πάτρα, χειμώνας του 1895-96

Αθήνα Ολυμπιακών Αγώνων, άνοιξη του 1896

Σύρο, άνοιξη του 1896

Αθήνα, καλοκαίρι του 1896

Πόλη, χειμώνας του 1896-97

Λεμεσός, 1898

Θεσσαλονίκη, 1903.. Μαρίκα 16 ετών

Αλεξάνδρεια, 1905.... θεατές οι, Καβάφης και Δραγούμης

Αθήνα, 1906... ο Κοτοπούλης σε ρόλο συζύγου της Μαρίκας ως Ελίντας 

Κωνσταντινούπολη, 1908…. γνωριμία Μαρίκας με Δραγούμη

Κοτοπούλη… Μαρίκα  τόσο απλά, όπως Παξινού… Κατίνα

Κοτοπούλη Μαρία - Βασιλική του Δημητρίου, το πλήρες ονοματεπώνυμο, όπως την σημειώνει ο πατέρας της σε μια αφιέρωσή του σε βιβλίο που της χαρίζει: «Προς την αγαπητήν μου κόρην Μαρίαν - Βασιλικήν. Σου εύχομαι εις τόν βίον σου νά γίνεις κατά πάντα ομοία εμού εξαιρέσει της τύχης μου. Ό πατήρ σου. Δημ. Κοτοπούλης»  (ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ).  σελ., 130).  Σύμφωνα με την Ελίζα - Άννα Δελβερούδη (ΤΑ ΝΕΑ 1999), η Μαρίκα  ήταν η μόνη που δεν άλλαζε όνομα στα προγράμματα: «Οι δίδυμες εμφανίζονταν, η μεν Φωτεινή ως Έλσερ, η δε Χρυσούλα ως Χρυσαΐς Ρενώ, ώστε να σπάει κάπως η εντύπωση της κλειστής οικογένειας.» Η ΣταματοπούλουΧρ, (2007), "Θέατρο στην Κωνσταντινούπολη", αναφέρεται στην Πολίτικη οικογένεια Κοτοπούλη: «Το γηγενές ελληνικό στοιχείο, άλλοτε εμπλουτιζόμενο με νέο αίμα από τη μετοικεσία ελληνικών πληθυσμών προερχόμενων από την ηπειρωτική και τη νησιωτική Ελλάδα ... θα αρχίσει να έρχεται σε επαφή με το θέατρο ως έκφραση πολιτισμού και συναναστροφής από το 17ο αιώνα, ... Στην πολύχρονη ελληνική θεατρική ζωή στην Πόλη πρέπει επίσης να επισημανθεί η ανάδειξη σημαντικού δυναμικού Κωνσταντινουπολιτών ηθοποιών, που σημάδεψαν με την παρουσία τους την ελληνική σκηνή του 19ου αιώνα και οι οποίοι αργότερα, μετά την Καταστροφή του 1922, θα σταδιοδρομήσουν λαμπρά στην Ελλάδα. Πρόκειται για τις δύο μεγάλες κωνσταντινουπολίτικες θεατρικές οικογένειες Βερώνη και Κοτοπούλη. … η οικογένεια Κοτοπούλη με γεννήτορες τους ηθοποιούς Δημήτριο και Ελένη Κοτοπούλη και με ηθοποιούς τις κόρες τους Αντιόπη, Φωτεινή, Χρυσούλα και τη μεγάλη Μαρίκα Κοτοπούλη.»  

Επίσης, ο Δημ. Σταθακόπουλος, σε άρθρο του αναφέρεται στην ίδρυση Πολίτικων θιάσων: «Σ’ αυτούς όμως προσθέτουν και κάποιους ελάσσονες, σαν του …, του Θεμ. Βερώνη το 1880, του Δημ. Κοτοπούλη το 1879… Το πρώτο χρονολογικά θέατρο της Πόλης κτίσθηκε το 1849.» Δηλαδή, χτίστηκε ένα χρόνο μετά τη γέννηση του Κοτοπούλη, ενώ ο ίδιος συνέστησε θίασο σε ηλικία 31 ετών. 

Με τις περιοδείες του θιάσου, αναφέρεται η Γεωργία Κονδύλη: «Ανάµεσα στους ελληνικούς θιάσους που επισκέπτονταν τη Σµύρνη ήταν και αυτός του Δηµήτρη Κοτοπούλη, ο οποίος έκανε την πρώτη του περιοδεία στη πόλη το 1899.»  Επίσης στον «theatrikaprogrammata» διαβάζουμε: «Στάθμευε επίσης λίγο αργότερα στη Θεσσαλονίκη, ο Δημήτρης Κοτοπούλης που ερχόταν από την Πόλη (1896,1898)». Η δουλειά του ηθοποιού δεν ήταν προσοδοφόρα, καθώς επίσης το θέατρο διέρχονταν εποχές της κρίσης και ένδειας για τους ηθοποιούς. Ο Κοτοπούλης έλεγε: "Ο ηθοποιός πρέπει να 'χει πολλές τρύπες στο ζωνάρι του".Το ζεύγος Δημήτρη Κοτοπούλη, έπρεπε να να μυήσει και να βγάλει τις κόρες του θέατρο:  «Το επάγγελμα των γονιών αναγκάζει τα παιδιά να δουλεύουν άπό τα μικρά τους χρόνια καί ή Κοτοπούλη στα επτά της κάνει ήδη ευεργετική παράσταση. Τρία χρόνια αργότερα, το 1897, τα θέατρα δεν εργάζονται εξαιτίας του πολέμου και ή οικογένεια μένει άνεργη. 'Επιπλέον ό Δημήτριος Κοτοπούλης λείπει στή Ρωσία και ή μητέρα της αγωνίζεται μόνη για τήν επιβίωση τους. Η Κοτοπούλη αντιλαμβάνεται τήν δύσκολη κατάσταση και βοηθά πουλώντας τα πράγματα της». Η Μαρίκα ήταν μόλις 10 ετών και ο πατέρας της 49 ετών.  Επίσης στα ΠΡΑΚΤΙΚΑ, ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ ΣΥΡΟΥ - 1994 /ΑΘΗΝΑ 1996, διαβάσουμε «Η Κοτοπούλη γεννιέται μέσα στον θίασο του πατέρα της, την Πρόοδο. Ο Δημήτριος Κοτοπούλης γίνεται θιασάρχης τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα…  Η εργασία των γονιών επιβάλλει στην οικογένεια συνεχείς μετακινήσεις, περιοδείες στις διάφορες πόλεις του εσωτερικού και στις ελληνικές παροικίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας»

Αδελφές Κοτοπούλη, η τρίτη γενιά ηθοποιών με καταγωγή από Τσεπέλοβο

Από τα όλα παραπάνω στοιχεία μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο Δημήτρης Κοτοπούλης είναι μεν ο γεννήτορας της τεράστιας θεατρικής οικογένειας των Κοτοπουλαίων, αλλά δεν είναι ο πρώτος Κοτοπούλης ηθοποιός. Πρώτος στο θέατρο εισήλθε ο πατέρας του Ιωάννης (πιθανό) όπως προαναφέραμε και πιθανότατα είναι αυτός ο τελευταίος Κοτοπούλης που γεννήθηκε στο Τσεπέλοβο, ο Ιωάννης (πιθανό) Κοτοπούλης.

Ο δεύτερος λοιπόν στη σειρά ηθοποιός Κοτοπούλης, είναι ο Δημήτρης Κοτοπούλης (πιθανόν του Ιωάννη) που δραστηριοποιείται θεατρικά στην Κωνσταντινούπολη και προφανώς ακολουθώντας τη θεατρική παράδοση του πατέρα του (πιθανόν Ιωάννης) όπου και συνδέθηκε λίγα χρόνια μετά με την σύζυγό του Ελένη Συλιβάκου, που περιόδευσε στην Κωνσταντινούπολη πιθανόν με τον θίασο  Διοδύσιου Ταβουλάρη, τον ηθοποιό που την έβγαλε στο σανίδι. Πριν το 1908 η οικογένεια φαίνεται να είναι υ εγκατεστημένη ή να διάγει μακρά θεατρικά χρονικά διαστήματα (;) στην Κωνσταντινούπολη με τις κόρες τους, όπου η Μαρίκα στα 18 της συνδέεται με τον Ίωνα Δραγούμη (1908), (COSMOPOLITI) ενώ περιοδεύει στον ελλαδικό χώρο και διάγει χρονικά διαστήματα στην Αθήνα. Με το ξέσπασμα του κινήματος των Νεότουρκων (1908) και νωρίτερα (Ελληνοτουρκικός πόλεμος 1897) έγκαταστάθηκαν μόνιμα στην Αθήνα: «Από του πιο γνωστούς Κωνσταντινοπολίτες ηθοποιούς (…) οικογένεια Βερώνη (...) όπως επίσης της Κοτοπούλη (σ. οικογένειας) με το ζεύγος Δημήτριο και Ελένη και τις κόρες τους Αντιόπη, Φωτεινή, Χρυσούλα και τη θρυλική Μαρίκα.  (ΙΩ ΤΣΟΚΩΝΑ: Το Πέραν των Ελλήνων) 

Η θεατρική παρουσία του Δημήτρη Κοτοπούλη στην Κωνσταντινούπολη εμπίπτει στην Τρίτη περίοδο (1858-1899) της ιστορίας του Πολίτικου θεάτρου  «Από το 1860, το ελληνικό θέατρο δίνει καθημερινά το «παρών» στη θεατρική ζωή της Πόλης, με δημόσιες πια παραστάσεις στην ελληνική γλώσσα .... Τρεις είναι οι συντελεστές της άνθησης του κωνσταντινουπολίτικου ελληνικού θεάτρου: α) Οι περιοδεύοντες θίασοι από την Ελλάδα. Οι πρώτοι ελληνικοί θίασοι, απογοητευμένοι από την αρνητική στάση της μεγαλοαστικής κοινωνίας της Αθήνας,… , Δημητρίου Κοτοπούλη κ.ά.», ενώ η θεατρική παρουσία του πατέρα του στην Κωνσταντινούπολη, του Ιωάννη Κοτοπούλη (Τσεπέλοβο) εμπίπτει στην Δεύτερη περίοδο (1836-1857) της ιστορίας του Πολίτικου θεάτρου (Θέατρο στην Κωνσταντινούπολη) και πιθανόν να πέθανε λίγα πριν τη γέννηση της Μαρίκας.                    

Ο Δημήτρης Κοτοπούλης ηγήθηκε του Δραματικού Θιάσου «Πρόοδος» μέχρι το 1906 περίπου και ενώ η οικογένεια δραστηριοποιούνταν θεατρικά στην Αθήνα. 

Στο εξής τα ηνία αναλαμβάνει η Μαρίκα, προκειμένου να προσαρμόσει τη σκηνή στα νέα θεατρικά δεδομένα και το 1908 να εμφανίζεται πρώτη φορά με την επωνυμία «Θίασος Μαρίκας Κοτοπούλη» το 1911. Το 1906 ο Κοτοπούλης ήταν 58 ετών, η σύζυγος Ελένη 48 και η Μαρίκα 19.

Από το 1910 και μετά, η οικογένεια είχε καθιερωθεί πλέον ως «Σχολή», με μια σειρά νέων ηθοποιών να αναδεικνύονται θεαματικά από το σανίδι. Έλεγε χαρακτηριστικά η Μαρίκα: «Σχεδόν δεν υπάρχει κανένας ηθοποιός του ελεύθερου θεάτρου που να μην βγήκε από τα χέρια μου ή να μην έπαιξε μαζί μου. Θα μπορούσα ν' απαριθμήσω με μεγαλύτερη ευκολία εκείνους που δεν έτυχε ποτέ να βρεθούν δίπλα μου. Μετριούνται στα δάκτυλα». Δίπλα της μαθήτευσαν και αναδείχθηκαν σημαντικές προσωπικότητες του νεοελληνικού θεάτρου, όπως ο Δημήτρης Ροντήρης, ο Μήτσος Μυράτ, ο Δημήτρης Μυράτ, ο Αλέξης Μινωτής, η Κατίνα Παξινού, ο Αιμίλιος Βεάκης, ο Γιώργος Παπάς, ο Βασίλης Λογοθετίδης, ο Γιώργος Γληνός, ο Κάρολος Κουν, η Μελίνα Μερκούρη, η Έλλη Λαμπέτη και η Σαπφώ Νοταρά. Ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για το νεοελληνικό έργο και ανέδειξε συγγραφείς της γενιάς της και νεώτερους (Γρηγόριος Ξενόπουλος, Παντελής Χορν, Δημήτρης Μπόγρης, Αλέκος Λιδωρίκης, Δημήτρης Ιωαννόπουλος, Άγγελος Τερζάκης, Δημήτρης Ψαθάς, Σακελλάριος - Γιαννακόπουλος).

Εγώ είμαι η νέα γυναίκα, που θα καπνίζω και θα ψηφίζω…

Ο παραπάνω υπότιτλος είναι λόγια της αντισυμβατικής επαγγελματικά και προσωπικά, της φεμινίστριας και συνδικαλίστριας, της Μαρίκας. Πήρε τον πρώτο ρόλο σε ηλικία 5 ετών το 1892, ενώ το 1840 είχε εμφανιστεί η πρώτη επαγγελματίας ηθοποιός στα όρια του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους, η «Ηπειρωτοπούλα, Αικατερίνη Παναγιώτου». Μέχρι τότε τους γυναικείους ρόλους υποδύονταν άνδρες ηθοποιοί (Vintage Story).

Την περίοδο 1867-1884 υπήρχαν 18 γυναίκες ηθοποιοί έναντι 49 ανδρών. Το 1891 υπήρχαν 40 γυναίκες έναντι 60 ανδρών. Το 1907 φέρονται γραμμένες στο Σύλλογο Eλλήνων Hθοποιών 50 γυναίκες και 70 ανδρες. Aνάμεσά τους η Mαρίκα Kοτοπούλη και Kυβέλη Mυράτ. H Mαρίκα και Kυβέλη διεγράφησαν το 1913 από τον Σύλλογο για μη απόδοση ποσοστού συνδρομής. Η στάση τους, αφορούσε στη διεκδίκηση του δικαιώματος στο «εκλέγειν και εκλέγεσθαι» γυναικών ηθοποιών (Eργαζόμενες γυναίκες 1850–1940).

Β' ΦΑΣΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ 

Ο Δημητρης Κοτοπούλης το 1898, στο ντεμπούτο της Μαρίκας 

Ο Δημήτρης γεννήθηκε κατά την περιοδεία των γονέων του στην Πόλη!

Ξεκινάμε τη δεύτερη φάση της συζήτησης σχετικά με την τρίτη (3) αναφορά στον Δημήτρη Κοτοπούλη που γίνεται σε τρεις (3) διαφορετικές πηγές που όπως προαναφέραμε ότι θα παρουσιάσουμε μετά από(βλ., Η εξ αίματος και εξ αγχιστείας...).

Εστιάζουμε στον ηθοποιό Δημήτρη Κοτοπούλη και την φερόμενη καταγωγή του από το Τσεπέλοβο κατά τον Ε. Γιαννακός και άλλους που ως πηγές συμβάλλουν ακούσια στην διάδοση και βιβλιογραφική αναπαραγωγή αυτής της ιστορικής ανακρίβειας.

Οι πρωτογενείς πηγές που αναφέρονται στον Δημήτρη σχετικά με τη γέννηση και καταγωγή είναι δυο, ενώ εστιάζουν κύρια στο πρόσωπο της Μαρίκας, όπως προαναφέραμε και συμπεράναμε σχετικά στην πρώτη φάση της συζήτησης.

Ο Ε. Γιαννακός (α) που θα ασχοληθούμε παρακάτω, στο βιβλίο "Το Τσεπέλοβο" φέρει τον ηθοποιό Δημήτριο γεννηθέντα στο Τσεπέλοβο, ο Γ. Λυμπερόπουλος (β) στο δημοσίευμα "Η ΜΑΡΙΚΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ ΣΤΗ ΖΩΣΙΜΑΙΑ-1936" τον φέρει να κατάγεται από το Τσεπέλοβο και η έγκυρη «Εγκυκλοπαίδεια Κόσμος, ΕΚΔΟΤΙΚΗ KOSMOS 1991» (γ).

Κοινό χαρακτηριστικό των τριών (α,β,γ) αυτών αναφορών - πηγών είναι ότι δεν τεκμηριώνουν επαρκώς, τόσο ο Ε. Γιαννακός τη γέννηση του Δημήτρη Κοτοπούλη, όσο και ο Γ. Λυμπερόπουλος την καταγωγή του και συνεπώς της Μαρίκας, ενώ ο πρώτος ως Τσεπελοβίτης (;) δεν γνωρίζει τα πατρωνυμικά του Δημήτρη, για παράδειγμα από εκκλησιαστικές πράξεις βαπτίσεων, ούτε άλλους ανιόντες-κατιόντες προκειμένου να τεκμηριώσει τη γέννηση. Πθανόν να είναι αυτός ένας λόγος ώστε να ταυτίζει τον «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.» του Μητρώου, με τον ηθοποιό Δημήτρη Κοτοπούλη. Ενώ η Εγκυκλοπαίδεια Κόσμος, μεταξύ άλλων σημαντικών πληροφοριών, θέλει τη γέννηση του Δημήτρη στην Κωνσταντινούπολη και την καταγωγή από την Ήπειρο.

Μολοταύτα, σύμφωνα με τις παρακάτω υπερσυνδεδεμένες πηγές, η Μαρίκα Κοτοπούλη επισκέφτηκε τουλάχιστον δυο φορές τα Γιάννενα με τον θίασό της. Πρώτη το 1936 που τιμήθηκε στα Γιάννενα και επιχείρησε να φτάσει καβαφικά κατά τη γνώμη μας στο Τσεπέλοβο και δεύτερη το 1952 που της επιφυλάχτηκε υποδοχή "θεάς" από τους Γιαννιώτες με κύριους θιασώτες τους ενθουσιώδεις και περιχαρείς Ζαγορίσιους με τα σαχούλια τους, τις συγκινήσεις και ωραία τους. 

Ωστόσο, από την ίδια Μαρίκα Κοτοπούλη δεν προκύπτει πουθενά σχεδόν κάποια μαρτυρία για την καταγωγής (;) της και για τους προγόνους της, ενώ αφήνει την εντύπωση να μην είναι φορέας της προφορικής παράδοσης της οικογένειας σχετικά με τις ρίζες και τους παππούδες, σαν μην της έχει καμιά αφήγηση από τον πατέρα της. Το μόνο ενδεικτικό στοιχείο είναι η αντιφώνησή της στην εκφώνηση-χαιρετισμό που της απεύθυνε ο Τσεπελοβίτης Α. Βάντζιος κατά την άφιξή της στα Ιωάννινα, όπου ο ομιλητής μεταξύ άλλων κάνει εμφατική μνεία στην καταγωγή (Τσεπέλοβο).

Αν υποθέσουμε ότι η Μαρίκα δεν είχε σαφή γνώση της καταγωγής της λόγω παρελθόντων χρόνων, πιθανόν από έλλειψη αφηγημάτων και αφοσίωσης στο θέατρο, ο Α. Βάτζιος και προκειμένου να κάνει μνεία στην καταγωγή της, θα γνώριζε σχετικά με το γενεαλογικό της, το ποιος ήταν ο παππούς της αν όχι ο προπάππος της και ασφαλώς με το ονοματεπώνυμό του.  Προφανώς κάπου πρέπει να αναζητησουμε τα πραγματικά στοιχεία, σχετικά με τα ονόματα των Κοτοπούληδων, του προπάππου και του παππού, δηλ., του υποτιθέμενου Ιωάννη στην παρούσα συζήτηση.         

Η ίδια στην αντιφώνηση της, χαρακτήρισε την κάθε της επίσκεψη ως προσκύνημα στους τάφους των προγόνων της. Δεν αναφέρθηκε σε συγκεκριμένα πρόσωπα, ούτε σε τόπο ταφής ή οστεφύλαξης και κατά τα προφανή, μίλησε γενικά και με την έννοια της πατρώας γης, των επιφανών Ηπειρωτών και τον δέοντα φόρο τιμής ως είθισται σε τέτοιες περιστάσεις. Βέβαια δεν είναι σαν την περίπτωση Ρεθύμνου που άφησε εντυπώσεις, καθότι η Μαρίκα φαίνεται να διαχειρίζονταν άψογα τις «μάζες» σε θεατρικό και πολιτικό πλαίσιο. Η Μαρίκα Κοτοπούλη στις 28 Φεβρουαρίου 1953 έπαιξε στο θέατρο «ΟΛΥΜΠΙΑ» του Ρεθύμνου. Αξιομνημόνευτο το γεγονός όταν ο Πολύβιος Τσάκωνας με τον Γιάννη Δαλέντζα την επισκέφθηκαν στο καμαρίνι να τη συγχαρούν και έμειναν κατάπληκτοι όταν πήρε το λόγο: «Αγαπητοί μου Ρεθεμνιώτες, κατάφερα να φτάσω εκεί που έφτασα γιατί έχω μια φλέβα Ρεθεμνιώτικη. Η γιαγιά μου ήταν Ρεθεμνιωτοπούλα». Δεν αποκλείεται να  ήταν Ρεθεμνιώτισσα η γιαγιά της η Σιλιβάκου. Αργότερα όμως, οι Τσάκωνας και Δαλέντζας γράφουν σχετικά: «Όσο κι αν αναζητήσαμε περισσότερα στοιχεία για τη Ρεθεμνιώτικη καταγωγή της μεγάλης ηθοποιού στάθηκε αδύνατον να μάθουμε κάτι περισσότερο. Όπως προαναφέραμε οι γονείς της ήταν ηθοποιοί σε μπουλούκι. Με το επώνυμο που βλέπουμε στο γένος της Κοτοπούλη εντοπίσαμε κάποιους στην Εύβοια που μας είπαν πως δεν είχαν καμιά σχέση, Από τη στιγμή όμως που το δήλωσε η ίδια η μεγάλη τραγωδός γιατί να το αμφισβητήσουμε;.».

Τυπικά και στα όρια της Ηπείρου, το επώνυμο «Κοτοπούλης» συναντάται στα Γιάννενα όπου και είχαν καταγωγή οι έμποροι εν Βλαχία και Μόσχα: Ιωάννης, Φίλιππος, Κωνσταντίνος, Νικόλαος, Χριστόδουλος Κοτοπούλης και ένας Δημήτριος Κοτοπούλης.

Αν λάβουμε υπόψη τα παραπάνω σχετικά με τους εξ’ Ιωαννίνων, οι Κοτοπούληδες του Τσεπελόβου δεν μπορεί να είχαν σχέση μιας απλής συνωνυμίας με εκείνους των Ιωαννίνων.

Ο Γ. Λυμπερόπουλος αναφέρει σχετικα: «Είναι γνωστό ότι η οικογένεια της Κοτοπούλη ήταν Ηπειρώτικη, από το Τσεπέλοβο, που «ταξίδευε» στην Κωνσταντινούπολη, όπου και γεννήθηκε κι ο πατέρας της Δημήτρης Κοτοπούλης, ηθοποιός κι αυτός (ηθοποιός ήταν και η μητέρα της Μαρίκας, Ελένη Συλιβάκου).»

Για τον Ε. Γιαννακός, που φέρεται ως «αυθεντία της κοινότητας Τσεπελόβου», ο ισχυρισμός γέννησης του Δημήτρη Κοτοπούλη στο Τσεπέλοβο είναι προφανής. Στο βιβλίο "ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΣ /Το Τσεπέλοβο – Μαρίκα Δημητρ. Κοτοπούλη" (σελ., 317), σύμφωνα με τον συγγραφέα ο Δημήτρης γεννήθηκε στο Τσεπέλοβο. Γράφει σχετικά μεταξύ άλλων: «Ήταν κόρη του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη, που γεννήθηκε στο Τσεπέλοβο. Η Μαρίκα γεννήθηκε στην Αθήνα το 1887». Ο Ε, Γιαννακός σημειώνει τα παραπάνω σχετικά με τη «γέννηση» επικαλούμενος το λεξικό Δομή στο λήμμα «Μαρίκα Κοτοπούλη» που το παραθέτει σχεδόν αυτούσιο: «Μαρίκα Κοτοπούλη …. κόρη ηθοποιού και θιασάρχου Δημητρίου Κοτοπούλη (Τσεπέλοβο Ήπειρος 1848, Αθήναι 1919) και της ηθοποιού Ελένης Σκλαβίνου – Κοτοπούλη.» (!). 

Επίσης, σχολιάζει ή κατά τρόπον τινά επαναλαμβάνει δίκην ισχυρισμού, χωρίς να αναφέρει την πηγή του. Γράφει ο ίδιος «Ο πατέρας της ήταν γεννημένος στο Τσεπέλοβο στα 1848 και το σπίτι τους σώζεται ακόμα, όχι όμως όπως τότε.». Παρομοίως σχολιάζει την ατυχή προσπάθεια της Μαρίκας να επισκεφτεί το Τσεπέλοβο, «...τις βουνοκορφές του χωριού μας, όπου γεννήθηκε ο πατέρας της .». Σε άλλο σημείο και ενώ πλάθει το εγκώμιό της, κάνει χρήση της φράσης «όπως έλεγε» δηλαδή η Κοτοπούλη, δημιουργώντας μάλλον την εντύπωση σαν να υπήρξε αυτήκοος, συνομιλητής ή ακροατής ο ίδιος.   

Διατηρούμε μια επιφύλαξη για τα παραπάνω και εύλογη κατά τη γνώμη μας, σχετικά με το λήμμα «Μαρίκα Κοτοπούλη» στην εγκυκλοπαίδεια Δομή και όχι λεξικό όπως ονομάζει εκ παραδρομής προφανώς ο Ε. Γιαννακός την κύρια πηγή και με το σχετικό περιεχόμενο που παραθέτει αυτούσιο, αν και βέβαια σε κάποιο σημείο του λέει ότι μερικά στοιχεία τα πήρε από Εγκυκλοπαίδεια.
Χωρίς πρόθεση αμφισβήτησης του Ε. Γιαννακού, ανατρέξαμε στη παλαιά Δομή (1980-85) που περιέχει μόνο το λήμμα "Κοτοπούλη, Μαρίκα" και αναφέρει:«Μαρίκα Κοτοπούλη …. κόρη ηθοποιού και θιασάρχου Δημητρίου Κοτοπούλη (Τσεπέλοβο Ήπειρος 1848, Αθήναι 1919) και της ηθοποιού Ελένης Σιλιβάκου – Κοτοπούλη.», αλλά και στη σύγχρονη Δομή (2000-07) που έχει προσθέσει και το λήμμα "Κοτοπούλης, Δημήτριος"  

  

Στα άνω φωτογραφημένο λήμμα της Δομής (2000-07), εξαιρέθηκε από τους επιμελητές το παρένθετο (Τσεπέλοβο Ήπειρος 1848, Αθήναι 1919) του κειμένου της παλαιάς Δομής που κατά τα τυπικά των βιογραφιών συνιστούσε τόπο γέννησης και καταγωγής. Ο Ε. Γιαννακός στήριξε προφανώς σε αυτό τον ισχυρισμό του για τη γέννηση του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη στο Τσεπέλοβο. 
Η παλαιά Δομή επιβεβαιώνει εν μέρει την άποψη του Ε. Γιαννακός, όχι όμως το ίδιο και σχετικά με τη σύζυγο του Δημήτρη την Ελένη (;). Επίσης, η εξαίρεση του παρένθετου (Τσεπέλοβο Ήπειρος 1848) από τη Δομή, μπορεί να ερμηνευτεί ως αμφιβολία της Δομής και επαναπροσδιορισμός - διόρθωση του λήμματος για το αν η πληροφορία στο παρένθετο "Τσεπέλοβο Ήπειρος 1848" αφορά σε γέννηση ή καταγωγή.

Κατά τη γνώμη μας οι απόψεις του Ε. Γιαννακού είναι αβάσιμες σχετικά τη γέννηση του Δημήτρη Κοτοπούλη στο Τσεπέλοβο, αν αυτές βασίζονται κύρια στη Δομή, αλλά ούτε και καμιά απλή αναφορά περί έλξης της καταγωγής του από Τσεπέλοβο γίνεται στη σύγχρονη Δομή (βλ., από την Ήπειρο).

Γιατί όμως να παρατηρείται αυτό στο δισέλιδο κείμενο-αφιέρωμα του Ε. Γιαννακός στην Μαρίκα;

Σε μια ματιά, το προφανές είναι ότι ο ίδιος αξιοποιεί κατά το δοκούν τις πληροφορίες που παραθέτει και τις αναδιατυπώνει κατά τρόπο εγκυροποίησης. Ανεξάρτητα όμως από τα παραπάνω,  πραγματικά ή εικαζόμενα, παραδόξως ο Ε. Γιαννακός και είναι αυτός ένας επιπλέον λόγος να αυξάνονται οι εύλογες επιφυλάξεις μας ως προς τη δέουσα αξιοποίηση των πηγών σχετικά με τις απόψεις του περί της γέννησης του ηθοποιού Δημήτρη, συμβαίνει να παραποιεί το επώνυμο της συζύγου του Δημήτρη Κοτοπούλη (σελ., 317). 

Ενώ επικαλείται τη Δομή, γράφει ακριβώς : «Μαρίκα Κοτοπούλη, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1887 ήτο κόρη του ηθοποιού και θιασάρχου Δημητρίου Κοτοπούλη (Τσεπέλοβο Ήπειρος 1848, Αθήναι 1919) και της ηθοποιού Ελένης Σκλαβίνου – Κοτοπούλη».

Την αναφέρει ως Ελένη Σκλαβίνου και όχι ως Ελένη Συλιβάκου, που είναι το ορθόν και το πλήρες ονοματεπώνυμό της, όπως αυτό αναγράφεται και στο παρόν φωτογραφημένο λήμμα της σύγχρονης Δομής, αλλά και της παλαιάς Δομής.

Η Συριανή Ελένη Συλιβάκου, η δασκάλα που έγινε ηθοποιός: «Υπάρχουν όμως καί παλαιότεροι, «προγονικοί», καλλιτεχνικοί δεσμοί τής Κας Κοτοπούλη με τή Σύρο. Ή μητέρα της, απόφοιτος τού 'Αρσακείου, πρωτοδιορίστηκε δασκάλα στή Σύρο, οπού έγνώρισε τον ηθοποιό Δ. Ταβουλάρη, ο οποίος καί τήν προέτρεψε νά εγκατάλειψη τό διδασκαλικό επάγγελμα καί νά άνεβή στή σκηνή, πράγμα τό οποίον καί έκαμε στο 1874. 'Αργότερα, σε μιά περιοδεία στην Κωνσταντινούπολη γνώρισε τον ηθοποιό Δ. Κοτοπούλη, με τον οποίο καί παντρεύτηκε.» (ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΡΟΣ , 1994).  

Σε αντίθεση των παραπάνω, ο Ε. Γιαννακός, στην επεξηγηματική του τρόπου εργασίας του σημείωση στη σελίδα 460 του βιβλίου, αναφέρει τα εξής: "Σημείωση: Σ' όλα τα έγγραφα, τις περικοπές από βιβλία, περιοδικά ή εφημερίδες, που έχω καταχωρίσει μέσα σε εισαγωγικά, τήρησα και τη σύνταξη και την ορθογραφία τους".

Δεν γνωρίζουμε αν ο Ε. Γιαννακός έγραφε σε γραφομηχανή ή με το χέρι, αλλά η πιθανότητα ενός πληκτρολογικού λάθους αποκλείεται, είτε από τον ίδιο ή από τον επιμελητή της έκδοσης, γιατί τα εμπλεκόμενα ψηφία στη γραφή του επωνύμου δεν είναι όμορα.  

Ηθοποιός, θιασάρχης, σκηνοθέτης, συγγραφέας, ποιητής από επιφοίτηση;

Αναφέρει ο Βλαχιώτης: «Ο Δημ. Κοτοπούλης διακρίθηκε στο κωμειδύλλιο και στη Φαύστα (Μ. Κων/νος). Λαϊκότερος ηθοποιός. Ξεχώρισε ως Μήτρος στον Αγαπητικό της Βοσκοπούλας» (Π, Βραχιώτης., 2018).  Επίσης στην Κ. Πετράκου σχετικά για τον θίασο: «Συστηµατικότερη είναι η δράση του θιάσου «Πρόοδος» του Δηµητρίου Κοτοπούλη και του θιάσου της Αικατερίνης Βερώνη. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1870 δεν είναι σπάνιες και οι περιπτώσεις συνεργασίας δύο θιάσων, όπως π.χ. η συνεργασία ΤαβουλάρηΑλεξιάδη στην Πόλη και στην Αθήνα, Αλεξιάδη-Αρνιωτάκη στην Πόλη, Κοτοπούλη-Αλεξιάδη στην Αθήνα κ.ο.κ … Εμφανίζεται μια νέα φρουρά ηθοποιών (Δ. Κοτοπούλης, Νικόλαος Καρδοβίλλης, Νικόλαος Ζάνος κ.ά.) με διαφορετικό υποκριτικό ύφος, πιο φυσικό, αυθόρμητο και ρεαλιστικό. Πολλά διδάχτηκαν από τον Λεκατσά, οι νέοι τότε ηθοποιοί που συνεργάστηκαν κατά διαστήματα μαζί του, κυρίως η Αικ. Βερώνη, αλλά και ο Ευάγ. Παντόπουλος, ο Ευτ. Βονασέρας, ο Γ. Πετρίδης, ο Δ. Κοτοπούλης κ.ά.,» (Κ, Πετράκου,. 2016). 

Με παράδειγμα τον ηθοποιό Παντόπουλος, Ε., (Αθήνα, 1860 -1913) που το 1877 σε ηλικία 17 χρονών συνεργάστηκε με τον θίασο Δημήτρη Κοτοπούλη (1848 – 1919, υπολογίζουμε ότι ο Δημήτρης ήταν τότε 29 ετών, ενώ μπήκε στο θέατρο σε ηλικία 16 ετών. Στα 35 του ήταν ήδη αναγνωρισμένος. «Στο μεταξύ μια νέα θεατρική μορφή κάνει την παρθενική της εμφάνιση στην Ελλάδα. Πρόκειται για τον Ν. Λεκατσά (1847-1913), ο οποίος έφτασε από την Αγγλία. Συγκεντρώνει τριγύρω του νέους, μεταξύ των οποίων αναγνωρίζουμε τον πιο ξεχωριστό από τους ηθοποιούς της τρίτης γενιάς, τον Δημήτριο Κοτοπούλη (1848-1919). Φθινόπωρο 1883-1884: περιοδεία Λεκατσά στην Κ/πολη. Πλάι του αναγνωρίζεται η Βερώνη, ο Δ. Κοτοπούλης (ωριμάζει στη σκιά του Λεκατσά), η Παρασκευοπούλου κ.α.». Ο Δημήτρης παντρεύτηκε σε ηλικία 40 ετών, δεδομένου ότι η Μαρίκα ανέβηκε πρώτη φορά στη σκηνή το 1896 σε ηλικία 8 ετών. Συμπερασματικά, το τεράστιο θεατρικό ανάστημα και το εύρος του Δημήτρη Κοτοπούλη ως ηθοποιού, αλλά θιασάρχη και σκηνοθέτη από το 1870 περίπου, δεν είναι δυνατόν να αναπτύχθηκε έτσι αιφνίδια και χωρίς προηγούμενη βιωμένη θεατρική παιδεία, αν δεχτούμε την άποψη του Ε. Γιαννακός να γεννήθηκε στο Τσεπέλοβο και να έφυγε σε παιδική ή προεφηβική ηλικία ώστε να είναι ο αμέσως ηθοποιός Κοτοπούλης. 

Αναμφιβολα ο Δημήτρης στα 22 (1875) του, ήταν ήδη έτοιμος ηθοποιός και μετά καταξιωμένος θιασάρχης. Ο θίασός του ήταν από τους αντιπροσωπευτικότερους του Κωνσταντινοπολίτικου θεάτρου! Αυτό μας το επιβεβαιώνει η αναφορά που υπάρχει στην έγκυρη «Εγκυκλοπαίδεια Κόσμος, ΕΚΔΟΤΙΚΗ KOSMOS 1991», που λέει ότι, Ο Δημήτριος Κοτοπούλης, που γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από οικογένεια Ηπειρωτών, δεν ήταν απλά ένας εμπειρικός ηθοποιός, αλλά είχε θεατρικές σπουδές στην Αθήνα. Εκτός από θιασάρχης, σκηνοθέτης, συγγραφέας δυο θεατρικών έργων που τα ανέβασε ο θίασός του και ποιητής.   

Μαρίκα Κοτοπούλη, κάτοικος Ζωγράφου με καταγωγή από το Τσεπέλοβο

Ανεξάρτητα από την ορθή, ακριβή ή μη, χρήση των πηγών αναφορικά στον "Δημήτηρης Κοτουπούλης" και των πληροφοριών από βιβλιογραφικής σκοπιάς του Ε. Γιαννακός, κατά τη γνώμη μας και αν αγνοήσουμε κάποιες εν αμφιβόλω ή αμφιλεγόμενες πληροφορίες, ακόμη και όλα τα τεκμήρια σχετικά με τον τόπου της γέννησης του Δημήτρη και το πιθανό πατρώνυμο (Ιωάννης), τρία (3) είναι τα βασικά δεδομένα που ενδιαφέρουν και τεκμηριώνουν σημαντικά, αν όχι τον τόπο γέννησης του Κοτοπούλη και το πατρώνυμο, τουλάχιστον το γεγονός του τόπου καταγωγής της οικογένειας Δημήτρη Κοτοπούλη ώστε να έχει σημείο αναφοράς στο Τσεπέλοβο:

1. Το γεγονός της επιθυμίας και προσπάθειας της Μαρίκας, αφότου "σκάλισε" προφανώς την καταγωγή της,  να επισκεφτεί το Τσεπέλοβο τη γενέτειρα του πάππου της ηθοποιού Ιωάννη Κοτοπούλη, προφανώς για συναισθηματικούς ή και άλλους λόγους και παρά το ότι αυτό ως γεγονός μαρτυρείται μόνο προφορικά και όχι ως κείμενη-γραπτή μαρτυρία της ίδιας της Κοτοπούλη ή με οτιδήποτε άλλο σχετικό με τις καταβολές και τα ονόματα των προγόνων της (επιστολή, ημερολόγιο, συνέντευξη σε εφημερίδα), αυτό από μόνο του είναι ένα ασφαλές τεκμήριο για την καταγωγή της οικογένειας των Κοτοπούληδων από Τσεπέλοβο.  

2.  Η προσφώνησή της από τον Τσεπελοβίτη Α. Βάντζιου κατά την άφιξή της στο αεροδρόμιο Ιωαννίνων στα πλαίσια της καλλιτεχνικής της επίσκεψης στην πόλη στις 20.01.1952, αλλά και οι παριστάμενοι Ζαγορίσιοι (απόσπασμα από το Ε. Γιαννακός, Το Τσεπέλοβο, σελ., 319): «Σας παρακολουθεί περισσότερον το περικαλλές Ζαγόριον και το μαγευτικόν Τσεπέλοβον, το οποίον από συναισθήσεως βαθείας εκτιμήσεως ενετοίχησεν εις την πατρώαν σας οικίαν την πρέπουσαν αναθηματικήν πλάκαν». Ο αντιχαιρετισμός της Μαρίκας στον ομιλητή Α. Βάντζιου: «Τούτον είναι πολύ, δεν είμαι παρά μια Ελληνοπούλα, αλλά είμαι υπερήφανη διότι ο Θεός με ηξίωσεν να έλθω και πάλιν εις τον τόπον καταγωγής μου δια να προσκυνήσω τους τάφους των προγόνων μου. Μην λησμονείτε μιαν πατριώτισσάν σας, η οποία δεν θα πάψει να σας αγαπά». Δεν προσέθεσε κάτι στα όσα ανέφερε ο προσφωνητής της  κατά την αντιφώνησή της, που σημαίνει ότι είχε επίγνωση της καταγωγής της.

3.  Η άκαρπη προσπάθεια του ηθοποιού Δημήτρη Μυράτ για την ακάκτηση  του σπιτιού της θείας του Μαρίκας στο Τσεπέλοβο με την περιβόητη αναθηματική πλάκα: "«Το 1956 οι αθηναϊκές εφημερίδες έγραψαν ότι ο ηθοποιός Δημήτρης Μυράτ, εκτελώντας την τελευταία θέληση της «Μεγάλης Ελληνίδας ηθοποιού Μαρίκας Κοτοπούλη αποφάσισε να αγοράσει την πατρογονική οικία στο Τσεπέλοβο για να χρησιμοποιηθεί για κάποιο κοινωφελή σκοπό». Κι ο Γιάννης Ν. Νικολαΐδης πρότεινε (βλ Ηπ. Εστ 1956 σελ 965) ότι σκόπιμο θα ήταν να ληφθεί μέριμνα ένα τμήμα της οικίας Κοτοπούλη να χρησιμοποιηθεί σαν μουσείο, όπου να συγκεντρωθεί κάθε τι που σώζεται κι έχει σχέση με την καλλιτεχνική ζωή της μεγάλης καλλιτέχνιδας, που επί δεκαετηρίδες ολόκληρες τίμησε το ελληνικό όνομα και την ηπειρωτική καταγωγή της, με την τέχνη της. Τελικά, από ότι με πληροφόρησε ο κ Γ. Δέμκας από το χωριό, το πατρογονικό των Κοτοπούλη πωλήθηκε και ξαναπουλήθηκε σε τρίτους και δεν υπάρχει πλέον τίποτα απ' αυτό γιατί χτίστηκαν απάνω του καινούριες οικοδομές.»" (ΣΩΣΙΜΑΙΑ).

Το σπίτι της Μαρίκας Κοτοπούλη φιλοξένησε το ΛΑ' Αστυνομικό Τμήμα (1963)

«Τό νέο οίκημα του ΛΑ' αστυνομικού τμήματος βρίσκεται στη συνοικία Ζωγράφου, επί της οδού Βασιλέως Γεωργίου Β' αριθμ. 17 και παλαιότερα ανήκε στη μεγάλη μας αξέχαστη τραγωδό Μαρίκα Κοτοπούλη. Το πώς τώρα βρέθηκε στη διάθεση της ’Αστυνομίας, είναι μιά ιστορία πού δεν ενδιαφέρει τούς πολλούς. Και μόνο το στοιχείο ότι αυτό ανήκε στη Μαρίκα Κοτοπούλη μπορεί να δώση σ’ αυτόν πού δεν το έχει έπισκεφθή κάποια εικόνα της πραγματικότητος. ’Αρχοντιά, άνεσις, γούστο καί πολυτέλεια είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τοΰ εσωτερικού του κτίσματος. Συνιστώμεν άνεπιφύλακτα έπίσκεψι την σ’ αυτό.» (ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ). 

Το σπίτι της Μαρίκας ως Μουσείο «Μαρίκα Κοτοπούλη» στου Ζωγράφου

«Η βίλα στου Ζωγράφου, σε μικρή απόσταση από τη μόνιμη κατοικία της στην οδό Ξενίας, στην πλατεία Μαβίλη, συνδέθηκε με την ερμηνευτική απογείωση της Κοτοπούλη.» (efsyn.gr)

Το ερείπιο της πατρογονικής εστίας των Κοτοπούληδων στο χωριό Τσεπέλοβο  

Κτίσμα φερόμενο και υποδεικνυόμενο ως οικία Κοτοπούλη και δεξιά του Κ. Ράδου

Ασφαλώς δεν υπάρχει ούτε λιθαράκι από την πατρογονική εστία των Κοτοπούληδων στο Τσεπέλοβο. Στη θέση της και στο ευρύτερο οικοδομικό τετράγωνο υπάρχουν τρία μεταγενέστερα διακριτά κτίσματα. Το ένα είναι το φερόμενο – υποδεικνυόμενο ως οικία Κοτοπούλη και πιθανόν να χτίστηκε μετά το 1920. «Τελικά, από ότι με πληροφόρησε ο κ Γ. Δέμκας από το χωριό, το πατρογονικό των Κοτοπούλη πωλήθηκε και ξαναπουλήθηκε σε τρίτους και δεν υπάρχει πλέον τίποτα απ' αυτό γιατί χτίστηκαν απάνω του καινούριες οικοδομές.».

Μόλις 18 χιλιόμετρα πριν το Τσεπέλοβο η οδύσσεια της  Μαρίκας...

Τα παραπάνω τρία (3) στοιχεία συνηγορούν αδιαμφισβήτητα ότι η Μαρίκα Κοτοπούλη έλκει την καταγωγή της - κατάγεται από το Τσεπέλοβο καθότι είναι κόρη του ηθοποιού Δημήτρη Κοτοπούλη που γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από πατέρα Τσεπελοβίτη επίσης ηθοποιό, τον Ιωάννη Κοτοπούλη (πιθανόν Ιωάννη).

Ο Δημήτρης Κοτοπούλης του Ιωάννη ήταν η δεύτερη γενιά ηθοποιών και του Κοτοπουλαίικου, που μετοίκησαν από το Τσεπέλοβο αρχικά προς τον ελλαδικό ή τον μικρασιατικό χώρο, μέχρι της μαρτυρούμενης παρουσίας του Δημήτρη Κοτοπούλη στην Κωνσταντινούπολη.  Φαίνεται αρχικά να ακολουθεί τα θεατρικά χνάρια του πατέρα του Ιωάννη και μετά να εγκαθίσταται στην Αθήνα το 1908 ως καταξιωμένος θιασάρχης και εφεξής με ηγέτιδα τη Μαρίκα στον νέο θίασό της με την επωνυμία «Θίασος Μαρίκα Κοτοπούλη».  

Η Μαρίκα είναι το πρώτο άτομο «Κοτοπούλης» που επιθυμεί και επιχειρεί την παλιννόστηση έστω στα πλαίσια μιας σύντομης επίσκεψης το 1936 και 110 χρόνια περίπου μετά από τον πιθανό χρόνο μετοικεσίας του παππού της, του Ιωάννη Δημ. Κοτοπούλη (πιθανόν Ιωάννης) από το χωριό τους.   

Μοιραία και σε ηλικία 49 ετών η Μαρίκα, έφτασε γιορτές Δωδεκαημέρου μόλις 18 χιλιόμετρα πιο κάτω από το χωριό της (στο Δίλοφο), αλλά δεν ευτύχησε να πατήσει ποτέ στο πάτριο χώμα. «Τελικά η Μαρίκα, δεν κατάφερε να φτάσει στο Τσεπέλοβο» (ΖΩΣΙΜΑΙΑ).

Για να τελειώνω με αυτή την «κολασμένη» οικογένεια…

(του Μάνου Ελευθερίου | 29.8.2014) 

“Η πρώτη εμφάνιση της Κοτοπούλη στην Ερμούπολη έγινε στα 1896, σε ηλικία 8 χρονών. Ακολουθούσε τον θίασο των γονιών της. Μετά την παράσταση ... απέσπασαν ζωηρά χειροκροτήματα εκ μέρους του κοινού, τη προσέφερον δε και ωραίον στέφανον εκ λευκών ρόδων». Ολα οργανωμένα εκ των προτέρων!

Ας σημειωθεί ότι και η μητέρα της άρχισε από τα δώρα. Την ξεμυάλισε ότι είχε ταλέντο ο μέγας Διον. Ταβουλάρης και την τράβηξε στην κόλαση του θεάτρου. Για να τελειώνω με την «κολασμένη» οικογένεια. Στις διαφημίσεις του ο θίασος του πατέρα της, τον Ιούλιο 1901, στις αθηναϊκές εφημερίδες, που έπαιζε στο θέατρο Ομονοίας, σημείωνε: «Εις το εντός του θεάτρου καφενείον ευρίσκεται λουκούμι Συριανό, καφές καθαρός και νερό διυλισμένο και παγωμένο!».” 

Βενιζελικός ο πατέρας, βασιλικιά η κόρη και οι καυγάδες γόνα...  

Ο Κοτοπούλης και η Μαρίκα πιάστηκαν σε πολιτική συζήτηση που θα μπορούσε να πάρει διαστάσεις σύλληψης και προσαγωγής. Ο Δημήτρης φεύγοντας εκνευρισμένος και διερχόμενος από την πλατεία του κατάμεστου θεάτρου φώναξε δείχνοντας προς τη σκηνή "Τι την φυλάτε αυτή τη ρου... τη βασιλικιά και δεν τη χώνετε μέσα ; ". Ο λόγος, το καλλιτεχνικοπολιτικό του γέννημα.  

Αιωνία η μνήμη Της!

Η φιλομοναρχική ντίβα που απομάκρυνε τον Βενιζέλο από τα καμαρίνια της και θεωρείται το ιερό τέρας και ο ακρογωνιαίος λίθος του νεότερου ελληνικού θεάτρου, απεβίωσε στην Αθήνα σε ηλικία 67 ετών.

 
Α΄ Νεκροταφείον Αθηνών: Οι τάφοι των Μεγάλων Ελλήνων  

Κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη την επόμενη του θανάτου της, αφού πρώτα το φέρετρό της εκτέθηκε στη Μητρόπολη σε λαϊκό προσκύνημα. 

Η ταφή της Μαρίκας Κοτοπούλη πραγματοποιήθηκε στον χώρο εξεχόντων ανδρών του Α΄ Νεκροταφείου Αθηνών  ως η μόνη Ελληνίδα που τάφηκε εξαιρετικά σε αυτόν τον χώρο.

Πηγή Φωτο: flickriver.com-Dimitris Graffin

Ταφικό μνημείο Μαρίκας Κοτοπούλη, Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών

Μαρίκα η τρίτη και τελευταία μιας γενιάς Κοτοπουλαίων ηθοποιών

Ανεξάρτητα από το που γεννήθηκε ο Κοτοπούλης ή από το πώς έλεγαν τον πατέρα του (πιθανόν Ιωάννης), ασήμαντος παράγοντας ο τόπος πλην σημαντικός για τους ανεξήγητα και άνευ ουσίας τοπικιστές, σημασία έχει η παραδοχή ότι η οικογένειά του Κοτοπούλη με πρωτοπότο τον παππού της Μαρίκας (πιθανόν Ιωάννης) υπήρξε η μεγαλύτερη θεατρική οικογένεια πέρα και έξω από τα ελληνικά δεδομένα, ενώ από μέσα της αναδύθηκε η μυθική μορφή που άκουγε στο υποκοριστικότερο και το λαϊκότερο των ελληνικών ονομάτων… Μαρίκα. 

Κοτοπούλης Ιωάννης  

- ηθοποιός (ερασιτεχνικού θιάσου;), Τσεπέλοβο; 1818; - Κων/πολη; 1878;  
Κοτοπούλη "άγνωστη" ...
-ηθοποιός (πιθανόν),  σύζυγος Ιωάννη, μητέρα Δημήτρη Κοτοπούλη 

Κοτοπούλης Δημήτριος

-ηθοποιός / θιασάρχης, Κωνσταντινούπολη 1848- Αθήνα 1919    

Κοτοπούλη - Συλιβάκου Ελένη

-σύζυγος Δημήτρη Κοτοπούλη ηθοποιός, Σύρος 1851- Αθήνα 1926

Κοτοπούλη Φωτεινή (κόρη)

-ηθοποιός, σύζυγος ηθοποιού Λουδοβίκου Λούη, Αθήνα 1886 1977

Κοτοπούλη Χρυσούλα (κόρη)

-ηθοποιός, σύζυγος ηθοποιού Μήτσου Μυράτ Αθήνα 1886 - 1976 

Κοτοπούλη Μαρίκα  (κόρη)

ηθοποιός – θια/ρχης, σύν., Ι. Δραγούμη μετ., συζ.. Γ. Χέλμη Αθήνα 1887-1954

Κοτοπούλη Αντιόπη (κόρη)

-ηθοποιός …
Λούης Λουδοβίκος (γαμπρός)
-ηθοποιός, σύζυγος Φωτεινής

Μυράτ Μήτσος (γαμπρός 1908)

-ηθοποιός, σύζυγος  Χρυσούλας, πατέρας Δημήτρη Μ., και πρώην σύζυγος Κυβέλης  

Μυράτ Δημήτρης

-ηθοποιός, γιός Μήτσου Μυράτ και Χρυσούλας, εγγονός του Δημήτρη Κοτοπούλη
Μυράτ Μιράντα  
-ηθοποιός, κόρη Μήτσου Μυράτ και Κυβέλης - ετεροθαλής αδελφή Δημήτρη Μυράτ
Μυράτ Αλέξανδρος  
-ηθοποιός, μετέπ., αρχιτέκτων, γιός Μ. Μυράτ και Κυβέλης - ετ., αδελφ., Δημήτρη Μ.
Μυράτ Ρίτα   
-ηθοποιός, σύζυγος Αλέξανδρου Μυράτ 

Σιλιβάκου Στέλλα ή Εστέλλα (κουνιάδα)  
-ηθοποιός, αδελφή της  Συλιβάκου Ελένης

Νικολάου Νίκος ηθοποιός, σύζυγος της Στέλλας Συλιβάκου

Νικολάου Πέτρος ηθοποιός, γιός του Νικολάου Νίκου

Νικολάου – Λεπενιώτου Ελένη ηθοποιός,  κόρη τουΝικολάου Νίκου

Πράγματι, αυτή η ιστορική οικογένεια και ανεπανάληπτη για τα Ελληνικά θεατρικά δρώμενα, κατάγονταν από το Τσεπέλοβο του Ζαγορίου, το χωριό του καρμπονάρου Κωνσταντίνου Νικ. Ράδου. Αν επισκεφτεί κανείς τα σπίτια τους στο Τσεπέλοβο, θα διαπιστώσει ότι τα χωρίζει ένας τοίχος. Το ένα υφίσταται ως διατηρηέο κτίσμα μεγάλης αρχιτεκτονικής αξίας υλικής, το άλλο ως αξιόλογο γεωτεμάχιο, πλην μιας πνευματικής αξίας θαμμένης στα ερείπια. 

Σε αντίθεση της παροιμίας, «Όποιος δεν παινέψει το σπίτι του θα πέσει να τον πλακώσει», στο Τσεπέλοβο παρά το παίνεμα και τη «διεκδίκηση» της μεγάλης δραματουργού Μαρίκας, άλλοτε ως γεννημένης εκεί και άλλοτε ως καταγόμενης από εκεί, το σπίτι έπεσε και πλάκωσε τη μνήμη.   

 «Κυρ Κοτοπούλης Ιωάν. Δημητρ.»  - «Κυρ Ράδος Βασίλ. Κων. Νικ.»   

Το Ζαγόρι και το Τσεπέλοβο εκτός από το «προνόμιο» της καταγωγής της Μαρίκας, θα πρέπει να καυχάται και για ένα ακόμα σπουδαίο «προνόμιο», καθώς υπήρξε γενέτειρα του Κοτοπούλη (πιθανόν Ιωάννης) του πάππου της Μαρίκας, ενός εκ των πρώτων Ελλήνων ηθοποιών του Νεοελληνικού θεάτρου που ως θεατρική κίνηση σημειώθηκε μετά την επανάσταση του 1821.       

Για την αποδοχή της κληρονομιάς και την απόδο(τι)ση του φόρου... 

Το Τσεπέλοβο θεωρεί τη Μαρίκα γόνο της και είναι βεβαίως περήφανο για το τέκνο του, δεδομένου ότι όλοι οι ιστοχώροι των τουριστικών επιχειρήσεων αναφέρονται στην καταγωγή της και αναμφίβολα θα το ακούσουμε σίγουρα την "Κυριακή στο χωριό" τους. Ωστόσο και κακά τα ψέματα απανταχού Ζαγορίσιοι μας, δεν της επεφύλαξε περισσότερα, δεν της αφιέρωσε κάτι αντάξιο του μεγαλείου και της φήμης της. Κάτι που να την αναπαριστά ως μορφή, να τη μνημονεύει ως ψυχή, να την τιμά και το σημαντικότερο να την επικαιροποιεί πολιτιστικά, από το να την έχει απλά γραμμένη, στα χαρτιά. Το "Προς τιμήν" της Κοτοπούλη, έστω και χωρίς δάφνες ή πέρλες όπως άλλες κυρίες που φρόντισαν ώστε στην υστεροφημία τους να  αποκτά σπουδαιότητα η ασημαντότητ του βίου τους.

Μια πλατεία, μια αίθουσα στον καλλιτεχνικό σταθμό ΑΣΚΤ ή μια προτομή από την ΑΣΚΤ ως χρέος ανταπόδοσης της δημοτικής παραχώρησης του δημορικού μεγάρου, μια ανάγλυφη πλάκα στον δρόμο της πατρογονικής της εστίας από την Κοινότητα, όπως λέγεται ότι υπήρχε παλιά και για άγνωστους λόγους δεν επανατοποθετήθηκε έστω πλησίον της οικίας της στον δρόμο. Η Μαρίκα, όπως βίωσε την μεγαλειώδη ύψωσή της στο σανίδι,  έτσι και την αποκαθήλωσής στην αναθηματική πλάκα.

Για ανεξήγητους λόγους, η Μαρίκα Κοτοπούλη, δεν φαίνεται να είναι παρούσα στο Τσεπέλοβο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν εμπνέει ή δεν υπάρχει χώρος νοητός και φυσικός στη μνεία της, όχι μόνο στο Τσεπέλοβο, αλλά και στο Ζαγόρι.  

 
Οι ευεργέτες της ύλης και οι ευεργέτες του πνεύματος... 

Ενδεχομένως, στο Ζαγόρι μας, τα θεωρούμενα ως σημαίνοντα ιστορικά πρόσωπα, που έτυχαν και τυχαίνουν τιμών και μνημόσυνων, ήταν περισσότερο πρόσωπα συνδεδεμένα με τα φράγκα, με τα ρούβλια και σχεδόν καθόλου πρόσωπα με πνευματικά εμβάσματα και πολιτιστικά κληροδοτήματα. Η ίδια αντίληψη φαίνεται να επικρατούσε και στο Τσεπέλοβο, όταν ο διαχρονικός και ανώνυμος ιστορικός του κατέτασσε στον κατάλογο όσους εκ των γόνων του θεωρούσε ότι  υπήρξαν μεγάλοι ευεργέτες και εξέχουσες προσωπικότητες των γραμμάτων, αλλά και των τεχνών θα συμπληρώναμε εμείς. Εκτός αν από το «Γιάννενα πρώτα στα άρματα στα γρόσια και τα γράμματα», εξαιρούνται οι τέχνες ως μη σχετικές με τα γράμματα. «Ανέδειξε στο παρελθόν εξέχουσες προσωπικότητες των γραμμάτων και πολλούς ευεργέτες. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται οι Γ. Μπίκας, Αναστ. Τσούφλης, Ιωάννης Ρέσσος και ο Κων/νος Ράδος.». (izagori.gr). 

Ο Ιωάννης Ρέσσος και ο Βασίλειος Ράδος πατέρας του Φιλικού Κων)νου, ήταν σύγχρονοι και διετέλεσαν προεστοί. Ο πρώτος τραπεζίτης στην ευμένεια του Αλή Πασά ως υποστηρικτής του, ο δεύτερος πατριώτης στη δυσμένεια του Αλή ως ενάντιος και εντέλει θύμα του. Ωστόσο, από ίδρυσης του Τσεπελόβου (τέλη 15ου αι.,) και μετέπειτα στο καθεστώς των σιουρουτίων του Ζαγορίου, φαίνεται πως ανέδειξε μόνο στυγερούς βεκίληδες τοποτηρητές της υποακοής και της φοροείσπραξης με βαθιές τσέπες, ευπατρίδες μεγαλεμπόρους που έβαλαν βαθιά το χέρι στην τσέπη για την πατρίδα και προφανώς καμία προσωπικότητα που να διακρίθηκε στα γράμματα και τις τέχνες, εκτός των επίγονων του Φιλικού και Αγωνιστή  Κωνσταντίνου Ράδου,  τον Νικόλαο του Κων., νομικό και τον Κωνσταντίνο του Νικ., καθηγητή, αλλα και τους περιπλανόμενους θεατρίνους Κοτοπούληδες, στις «αγραμμάτες» τέχνες του σανιδιού.

επί   

 Άλλο είναι τα γράμματα και άλλο οι τέχνες,  αείμνηστη Μαρίκα... 

Η Μαρίκα Κοτοπούλη, δυστυχώς, δεν συγκαταλέγεται στις εξέχουσες μορφές των γραμμάτων που ανέδειξε το Ζαγόρι. Δικαίως ή αδίκως, προ και μεταπολεμικά, οι γραμματισμένοι του Ζαγορίου, αν όχι του χωριού της, δεν την εννόησαν ως μεγάλη ευεργέτιδα, όχι βέβια ύλης, αλλά ούτε καν πνεύματος και αυτό όχι βέβαια επειδή είχαν τυχόν άγνοια γύρω από θεάτρο της εποχής και του αναδυόμενου μύθου της Κοτοπούλη. Προφανώς άργησαν να κατανοήσουν γενικά το κεφάλαιο Κοτοπούλη ως μέγεθος και αξία, ως πολιτιστικό κληροδότημα και πνευματικό έμβασμα, κάτι που εκ των πραγμάτων φαίνεται να το εκτίμησαν μετά το 1952, όταν την είδαν ως υπαρκτό πρόσωπο σε όλο της μεγαλείο και αυτό μόλις δυο χρόνια πριν το θάνατό της. 

Κι αυτή η γυναίκα, μόλις για 18 χιλιόμετρα, έμεινε έξω από το Πάνθεον των επιφανών Ζαγορισίων και εξ όσων Τσεπελοβιτών.

Ο αξιοθέατος σήμερα Ιωάννης Βηλαράς, που διαβίωσε ως διωκόμενος και μη καταγόμενος, άφησε χειροπιαστά τα κόκκαλα του και ποιος ξέρει τι άλλο από τα υπάρχοντά του. Μαρμαρώθηκε επάξια και τον επισκέπτεται ένα σωρό κόσμος. 

  
Ο εκ Τσεπελόβου μεγαλέμπορος σιτηρών Αναστ. Τσούφλης άφησε τεράστια ποσά ρουβλίων που καλώς-κακώς τουλάχιστον για το Τσεπέλοβο αναλώθηκαν προ δεκαετιών. Τιμάται δεόντως στην επωνυμία του Πολιτιστικού Συλλόγου Τσεπελόβου και θυμιατίζεται στο ετήσιο μνημόσυνο Ευεργετών. 

  

Η φτωχική και λησμονημένη ηθοποιός Μαρίκα Κοτοπούλη που καζάντισε μόνο πνευματικά και ως εκ τούτου αδύνατον να συνέδραμε υλικά τον τόπο της, πέρασε ανάμεσα τους και έφυγε χωρίς δάφνες και πέρλες.

«Εἶπε δέ· ἀμιν λέγω ὑμῖν ὅτι οὐδεὶς προφήτης δεκτός ἐστιν ἐν τῇ πατρίδι αὐτοῦ. (…) Αὐτὸς δὲ διελθὼν διὰ μέσου αὐτῶν ἐπορεύετο.» (Λουκ. 4,24)

Απήλαυσε όμως η Μαρίκα, εκτός του εξοστρακισμού της και ευτυχώς εν ζωή, υψηλότατων διακρίσεων και τιμών από τον Πολιτεία.

    1923, Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών,

    1939, τιμήθηκε από την Εταιρεία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων

    1949, Ειδικό χρυσό μετάλλιο Κλυταιμνήστρας και καθιερώθηκε ο    

              θεσμός της απονομής «Επάθλου Κοτοπούλη»

    1950, Παράσημο του Ταξιάρχη από τον βασιλιά Παύλο

    1952, Αναθηματική Πλάκα στην πατρογονική εστία στο Τσεπέλοβο

Η Μαρίκα άφησε ένα τεράστιο όνομα που δεν θα τελειώσει ποτέ, όσο θα υπάρχει Θέατρο και Κόσμος. Στον τόπο καταγωγής της το Ζαγόρι και συγκεκριμένα το Τσεπέλοβο, άφησε κάτι πιο σημαντικό, πιο σπουδαίο και ιερό. 
Μια λακωνική, άγραφη και απαρασάλευτη «Αντιγόνεια» επιταγή: 

«Μην λησμονείτε μιαν πατριώτισσάν σας, 

η οποία δεν θα πάψει να σας αγαπά».

 (Ιωάννινα, 1952)

Το, "Αιωνία η μνήμη", δεν φτάνει… 

Έτος 2019 και στο ζαγορίσιο χρονολόγιο….. και επειδή τα φράγκα των Ευεργετών τελείωσαν γενικά, αγαπητοί/ές μας στο Ζαγόρι, μήπως ήρθε η ώρα της Μαρίκας ; 

___________________________________________

Ο Δήμος Ζαγορίου για την Μαρίκα Κοτοπούλη...

Για τον Δήμο Ζαγορίου,  η Κοτοπούλη είναι εντελώς ανύπαρκτη!

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ...  ΕΔΩ